ଧନଦା କାନ୍ତ ମିଶ୍ର
ସ୍ୱର୍ଗତ ପ୍ରଫେସର ଆଲ ବାର୍ଟଲେଟ୍ – ଆଣବିକ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନୀ ତଥା କଲୋରଡୋ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରଫେସର ଏରିମିଟସ୍ ଥରେ କହିଥିଲେ ଯେ “ମାନବ ଜାତିର ଏକ ବଡ ଦୁର୍ବଳତା ହେଉଛି ଏକ୍ସପୋନେନସିଆଲ୍ ଫଙ୍କସନ୍ (ଗାଣିତିକ ସମ୍ପର୍କ) କୁ ବୁଝିବାରେ ଆମର ଅକ୍ଷମତା”। ଯଦି ସେ ଆଜି ଜୀବିତ ଥାନ୍ତେ, ବର୍ତ୍ତମାନର କରୋନା ଭୁତାଣୁ ସଙ୍କଟ ତାଙ୍କ ମତ ପ୍ରମାଣ କରିବା ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଉଦାହରଣ ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଥାନ୍ତା । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଉଦାହରଣ ବ୍ୟବହାର କରି ଏକ୍ସପୋନ୍ସନାଲ ଫଙ୍କସନ୍ କିପରି ଆମକୁ ସହଜ ରେ ଠକି ପାରେ ତାହା ପ୍ରମାଣ କରିବାକୁ ସେ ଭଲ ପାଉଥିଲେ । ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅଣ-ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନ ବ୍ୟବହାର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହା ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ । ମହାମାରୀର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଇଟାଲୀ, ଇରାନ ଏବଂ ସ୍ପେନ୍ ଭଳି ଦେଶରେ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ନୀତି ସୃଷ୍ଟି କରିଥିବା ବିଭୀଷିକା ପ୍ରଫେସର ବାର୍ଟଲେଟଙ୍କ ଏହି ମନ୍ତବ୍ୟକୁ ପ୍ରମାଣ କରେ । ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟ ବଶତଃ ଭାରତ, ବ୍ରିଟେନ ଏବଂ ଆମେରିକା ଭଳି ଦେଶ ମାନେ ମଧ୍ୟ ସମାନ ରାସ୍ତାରେ ଅଗ୍ରସର ।
ଏକ୍ସପୋନେନସିଆଲ୍ ଫଙ୍କସନ୍
ଏକ୍ସପୋନେନସିଆଲ୍ ଫଙ୍କସନ୍ ବୁଝିବାର ସବୁଠାରୁ ସହଜ ଉପାୟ ହେଉଛି ସରଳ ସୁଧ ଏବଂ ଚକ୍ରବୃଦ୍ଧି ସୁଧ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଜାଣିବା । ଯଦି ଆପଣ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ୧୦୦ ଟଙ୍କା ମୂଳଧନ ସହିତ ଜମା ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି ଏବଂ ବ୍ୟାଙ୍କ ୧୦ % ସରଳ ବାର୍ଷିକ ସୁଧ ପ୍ରଦାନ କରେ, ତେବେ ଆପଣଙ୍କ ଟଙ୍କା ୧୦ ବର୍ଷରେ ୨୦୦ ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବ (ଦ୍ୱିଗୁଣିତ ଅବଧି) । ସମାନ 100 ଟଙ୍କା ଯେତେବେଳେ ବାର୍ଷିକ 10% ଚକ୍ରବୃଦ୍ଧି ସୁଧରେ ମିଶାଯାଏ, ତାହା ୭ ବର୍ଷରେ ଦୁଇଗୁଣ ହେବ | କିଛି ବର୍ଷରେ ମୂଳ ପରିମାଣ ଚକ୍ରବୃଦ୍ଧି ହାରରେ ବହୁତ ବଢି ଯାଏ | ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ୭୦ ବର୍ଷରେ (ଗୋଟିଏ ଜୀବନ କାଳରେ ), 10% ଚକ୍ରବୃଦ୍ଧି ସୁଧରେ ସମାନ ୧୦୦ ଟଙ୍କା ସରଳ ସୁଧ ଅପେକ୍ଷା ୧୦୦ ଗୁଣ ଅଧିକ ଫେରସ୍ତ କରିବ | କରୋନା ମହାମାରୀ ସହ ତୁଳନୀୟ ଅନ୍ୟ ଏକ ପରିଚିତ ଉଦାହରଣ ହେଉଛି ପ୍ରଫେସର ବାର୍ଟଲେଟଙ୍କ ବକ୍ତବ୍ୟ – ଯେଉଁଠାରେ ସେ ଜୀବାଣୁ ବୃଦ୍ଧି ହେବାର ଉଦାହରଣ ଦିଅନ୍ତି | ଧରନ୍ତୁ ଜୀବାଣୁ ଟି ପ୍ରତି ମିନିଟ ରେ ନିଜକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥାଏ | ଧରାଯାଉ ଜୀବାଣୁ ଏକ ଛୋଟ ବୋତଲରେ ଥାଏ ଏବଂ ବୋତଲ ଠିକ୍ ୬୦ ମିନିଟରେ ଜୀବାଣୁରେ ଭରିଯାଏ | ଯଦି ସକାଳ ୧୧:୦୦ ଟା ରେ ଜୀବାଣୁ ବହୁଗୁଣିତ ହେବା ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି, ତେବେ ପ୍ରଶ୍ନ ହେଲା କେତେଟା ବେଳେ ବୋତଲ ଅଧା ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେବ? ସମସ୍ତେ ପ୍ରାୟ ଉତ୍ତର ଦିଅନ୍ତି ୧୧:୩୦ ଟା ରେ, କିନ୍ତୁ ଠିକ ଉତ୍ତର ହେଲା ୧୧:୫୯ ଟା ରେ – ଅର୍ଥାତ ବୋତଲଟି ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେବାର ଠିକ୍ ଗୋଟିଏ ମିନିଟ୍ ପୂର୍ବରୁ | ଏହା ମଧ୍ୟାହ୍ନ ୧୨ ଟା ପୂର୍ବରୁ ଅଧା ପୂର୍ଣ୍ଣ କିମ୍ବା ଅଧା ଖାଲି (ଆପଣ ଏହାକୁ କିପରି ଦେଖିବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି ତାହା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ) ଥାଏ | ସେହିପରି ୧୧:୫୫ ଟା ପୂର୍ବାହ୍ନରେ, ଜୀବାଣୁ ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହେବାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ୫୫ ମିନିଟ୍ ପରେ, ବୋତଲଟି କେବଳ ୩.୧୨୫% ପୂର୍ଣ୍ଣ କିମ୍ବା ୯୬.୮୭୫% ଖାଲି ଥାଏ !
R0 କ’ଣ ଏବଂ ଏହା କାହିଁକି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ?
୨୦୧୧ ମସିହାର ଏକ ଇଂରାଜୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ‘କଣ୍ଟେଜିଅନ୍’ରେ, ଏକ ଶବ୍ଦ ‘R0’ (ଉଚ୍ଚାରଣ R ନଟ) ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି । ଏବେ ସମସ୍ତେ ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର କୁ ପୁଣି ଦେଖୁଛନ୍ତି ଓ କରୋନା ଭୂତାଣୁ ମହାମାରି ବିଷୟରେ ଜାଣିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛନ୍ତି । ଏହି ଶବ୍ଦ R0, ଯାହାକି ‘ପ୍ରଜନନ ସଂଖ୍ୟା’ ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା, ହଲିଉଡ ଦ୍ୱାରା ଉଦ୍ଭାବନ କରାଯାଇ ନଥିଲା, ବରଂ ବିଜ୍ଞାନରୁ ଉଧାର ନିଆଯାଇଥିଲା | ଏହା ଏକ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ବ୍ୟାପିବାର ବେଗ କୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ | ଏହାର ସଂଜ୍ଞା ଅନୁଯାୟୀ, R0 ଜଣେ ସଂକ୍ରମିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଙ୍କ ଦ୍ବାରା କେତେଜଣ ସଂକ୍ରମିତ ହେବେ ତାହାର ପରିମାପକ | ପୂର୍ବର ପ୍ରତ୍ୟେକ ମହାମାରି ରେ, ଯଥା ୨୦୦୩ ମସିହାର ସାର୍ସ ମହାମାରି ସମୟରେ, ୨୦୦୯ ମସିହାର ଏଚ1ଏନ1 ଇନ୍ଫ୍ଲୁଏଞ୍ଜା ମହାମାରୀ ଏବଂ ପଶ୍ଚିମ ଆଫ୍ରିକାରେ ୨୦୧୪ ମସିହାର ଇବୋଲା ମହାମାରୀରେ R0 ଆକଳନ ମହାମାରୀକୁ ବୁଝିବାରେ ଏହାର ସମ୍ଭାବିତ ବିସ୍ତାରକୁ ଆକଳନ କରିବାରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା | ଏହା କୋଭିଡ଼ -19 ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ସାର୍ସ –କୋଭ-୨, ଭୁତାଣୁ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ସମାନ ଭାବରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ|
R0 କୁ ଦୁଇଟି ଉପାୟରେ ଗଣନା କରାଯାଏ | ପ୍ରଥମ ଟି ହେଲା ମୌଳିକ R0 ଯାହାକି ଏକ ତାତ୍ତ୍ୱିକ ଗଣନା | ଏକ ନିର୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ରେ ଆଦର୍ଶ ଅବସ୍ଥାରେ ସର୍ବାଧିକ ଜଣେ ସଂକ୍ରମିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଠାରୁ କେତେଜଣ ବ୍ୟକ୍ତି ସଂକ୍ରମିତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ – ତାର ଆକଳନ ହେଲା ଏହି ମୌଳିକ R0 | ଅନ୍ୟ ପଟେ, ବାସ୍ତବିକ R0 ର ଆକଳନ ରେ ଟୀକାକରଣ, ଗୋଷ୍ଠୀ ପ୍ରତିରୋଧକ ଶକ୍ତି, ସାମାଜିକ ଦୂରତା ଏବଂ ବାଛନ୍ଦ ପଦକ୍ଷେପ ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରଭାବକୁ ଦେଖି ସଂକ୍ରମଣ ର ସମ୍ଭାବନାକୁ ହିସାବ କରାଯାଏ | ତେଣୁ, ବାସ୍ତବିକ R0 ସର୍ବଦା ମୌଳିକ R0 ଠାରୁ କମ୍ ଅଟେ | ଉଦାହରଣ ସ୍ବରୂପ, ମିଳିମିଳା ପରି ଅତ୍ୟନ୍ତ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର R0, ୧୨ -୧୮ ଅଟେ ଯାହାକି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାରଣ ମଧ୍ୟରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତା ଏବଂ ଆୟୁଷ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ | ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷ୍ୟରେ ସ୍ୱାଇନ୍ ଫ୍ଲୁ କିମ୍ବା ସାଧାରଣ ଫ୍ଲୁ ର R0 ୨ – ୩ ମଧ୍ୟରେ ଥାଏ | ମିଳିମିଳା ରୋଗ ର ବିସ୍ତାର ପ୍ରାୟତଃ ବିସ୍ଫୋରକ ଭାବରେ ରେ ହୋଇଥାଏ, ଯଦିଓ ଫ୍ଲୁ କମ୍ ନାଟକୀୟ ଢଙ୍ଗରେ ବ୍ୟାପିଥାଏ |
R0 ର ବ୍ୟବହାର ପ୍ରଥମେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ପରିମାପକ ଭାବରେ ୧୯୨୦ ମସିହାରେ ଜନଗଣନା ବିଶେଷଜ୍ଞ ଆଲଫ୍ରେଡ୍ ଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥିଲା। ପରେ ୧୯୫୦ ଦଶକରେ ମହାମାରୀ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଜର୍ଜ ମ୍ୟାକଡୋନାଲ୍ଡ ମ୍ୟାଲେରିଆର ସଂକ୍ରମଣ ସମ୍ଭାବନାକୁ ଆକଳନ କରିବା ପାଇଁ ଏହାର ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ | ଯେତେବେଳେ R0 ର ମୂଲ୍ୟ 1 ସହିତ ସମାନ ବା କମ୍ ହୁଏ, ଟା ପରେ ମହାମାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରିଣ କୁ ଆସେ |
କୋଭିଡ଼ -19 ମହାମାରି ର ମୁକାବିଲା କଲାବେଳେ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦେଖାଯାଇଛି | ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅବହେଳା ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଭୀତିହୀନ ଆତଙ୍କ ପର୍ଜୟନ୍ତ | ପ୍ରାୟ ଦେଢ ମାସ ତଳେ ମହାମାରୀ ବିଷୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଡୋନାଲ୍ଡ ଟ୍ରମ୍ପ ଟୁଇଟ୍ କରି ଥିଲେ ଯେ ଆମେରିକାରେ ସ୍ୱାଇନ୍ ଫ୍ଲୁରେ ବହୁ ଅଧିକ ସଂଖ୍ୟକ ଲୋକ ପ୍ରତିବର୍ଷ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରନ୍ତି, ତେଣୁ ବିଶେଷ କିଛି ଚିନ୍ତା କରିବାର ଆବଶ୍ୟକ ନାହି । ସେହି ଡୋନାଲ୍ଡ ଟ୍ରମ୍ପ ବର୍ତ୍ତମାନ ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର କ୍ଷମତା ହାତକୁ ନେଇଛନ୍ତ କାରଣ ଏହି ରୋଗ ପୃଥିବୀର ସବୁଠାରୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଦେଶରେ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଏବଂ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଅଭୂତପୂର୍ବ ଭାବରେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ କରିଥିବାର ଦେଖାଯାଉଛି। ସଂକ୍ରମଣ ସଂଖ୍ୟା ର ଧାରା ରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ (ଇଟାଲୀ ହେଉଛି ସର୍ବୋତ୍ତମ ଉଦାହରଣ) ଯେ ସମଗ୍ର ଜନସଂଖ୍ୟାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ବନ୍ଦ ମାଧ୍ୟମରେ ସାମାଜିକ ଦୂରତାର କଠୋର ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରା ନ ଯାଏ, ତେବେ ଏହି ରୋଗ ଅତିଷ୍ଠ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଛି | ଏକ ଦେଶର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏବଂ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦିଏ | ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବକ୍ରରେଖା ର ଲାଞ୍ଜ ପରି, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶରେ ସମୟ ସହିତ ମାମଲା ସଂଖ୍ୟା ପ୍ରଥମେ ବହୁତ ଧୀର ବୃଦ୍ଧି ଦେଖାଏ ଯାହା ଶୀଘ୍ର ଶୀଘ୍ର ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ବଢିବାକୁ ଲାଗେ | ଚାଇନାର ୱୁହାନ୍ ସହର, ଏହି ରୋଗର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ଥିଲା ଯାହାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦୟ ଭାବରେ ବନ୍ଦ କରିଦେବ ଦ୍ବାରା ଏକ ସଫଳ ପ୍ରତିକାର ମିଳିପରିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଇଟାଲୀ ଏହାକୁ ବନ୍ଦ କରିବାରେ ବିଫଳ ହୋଇଛି ଏବଂ ଏହାର ବିଳମ୍ବିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗୁଡିକ ବାସ୍ତବରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇ ନାହିଁ। ଆମେରିକା, ବ୍ରିଟେନ ଏବଂ ଭାରତ କିଛି ଦିନ ଇଟାଲୀଠାରୁ ପଛରେ ଅଛନ୍ତି ଏବଂ ନିକଟ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଆମେ ଜାଣିବୁ, ଏହି ଦେଶଗୁଡିକ ମହାମାରୀର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ ରଣନୀତି ସହିତ କେତେ ସଫଳ ହୋଇଛନ୍ତି।
୨୦୦୩ ରେ ସାର୍ସ ବିସ୍ଫୋରଣ ପାଇଁ, R0 କୁ ୨.୭୫ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଉଥିଲାବେଳେ କୋଭିଡ଼ -19 ପାଇଁ, ଲଣ୍ଡନର ଇମ୍ପେରିଆଲ୍ କଲେଜର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦଳ ୧.୫ – ୩.୫ ମୂଲ୍ୟ ଆକଳନ କରିଛନ୍ତି। ଯେତେବେଳେ ହଂକଂ, ସିଙ୍ଗାପୁର, ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆ ଇତ୍ୟାଦି ମାମଲାଗୁଡ଼ିକ ସେସବୁ ଦେଶର ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ପଦକ୍ଷେପ ହେତୁ ରେଞ୍ଜର ୧.୫ ପାଖାପାଖି ରହି ଥିବା ବେଳେ, ଇଟାଲୀ, ଇରାନ ଏବଂ ସ୍ପେନ୍ ଇତ୍ୟାଦି ୩.୫ ପାଖାପାଖି ରହିବ | ଆମେରିକୀୟ ବିଦ୍ବାନ ଏଚ୍ ଏଲ୍ ମେନକେନ୍ ବିଶ୍ବାସ କରୁଥିଲେ ଯେ ମାନବ ପ୍ରଜାତିର ପ୍ରକୃତି ହେଉଛି ଯାହା ସତ୍ୟ କିନ୍ତୁ ଅପ୍ରୀତିକର, ସେ ବିଷୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିବା ଏବଂ ଯାହା ମିଥ୍ୟା କିନ୍ତୁ ସାନ୍ତ୍ୱନାମୂଳକ ତାହା ଗ୍ରହଣ କରିବା। କରୋନା ଭାଇରସ୍ ଜନିତ ଏହି ବିଶ୍ବ ମହାମାରୀର ସମୟରେ, ପ୍ରଫେସର ବାର୍ଟଲେଟଙ୍କ ବାର୍ତା ସହ ମେନକେନଙ୍କ ଉପୋରୋକ୍ତ ଅପ୍ରିୟ ସତ୍ୟ କୁ ବିବେଚନା କରି ସାହସିକତା ର ସହ ମିଳି ମିଶି କାମ କଲେ ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ବ ଯୁଦ୍ଧ ପରଠାରୁ ମାନବିକତା ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ବଡ ଆହ୍ବାନ ର ମୁକାବିଲା କରିବାରେ ସହାୟକ ହେବ |
ଲେଖକ ବର୍ତ୍ତମାନ ଜଣେ ଗବେଷକ ଭାବରେ ହଂକଂ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ କାର୍ଯ କରୁଛନ୍ତି | ତାଙ୍କୁ dhanadam@gmail.com ରେ ଇମେଲ ମାଧ୍ୟମରେ ଯୋଗାଯୋଗ କରିହେବ |