ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ଧଳା କେଶ ଏବଂ ଲମ୍ବା ଦାଢି ସହିତ ବଡ ବଡ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ସେ ଖାଲି ପାଦରେ ଯାଉଥିଲେ। ୯୫ ବର୍ଷ ବୟସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଯିଏ ଚିତ୍ରକାରୀ କଳାକୁ ବଜାୟ ରଖିଥିଲେ। ସେହି ଚିତ୍ରକାର ମୃତ୍ୟୁର ଦୁଇ ସପ୍ତାହ ପୂର୍ବରୁ ଚିତ୍ର ଆଙ୍କିଥିଲେ। ଯାହାର ଗୋଟିଏ ପେଣ୍ଟିଂ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଡଲାରରେ ବିକ୍ରି ହେଉଥିଲା। ସେହି ଚିତ୍ରକରଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ପାବଲୋ ପିକାସୋଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ସହିତ ବହୁ ପରିମାଣରେ ମେଳ ଖାଉଥିଲା। ଏହି କାରଣରୁ, ସାରା ବିଶ୍ୱରେ ଲୋକମାନେ ତାଙ୍କୁ ଭାରତର ପିକାସୋ ନାମରେ ଅଧିକ ଜାଣିଥିଲେ। ଏହି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଚିତ୍ରକାର ଅନ୍ୟ କେହି ନୁହନ୍ତି ଏମଏଫ ହୁସେନ୍ ଯଥା ମକବୁଲ୍ ଫିଦା ହୁସେନ୍।
ହୁସେନ୍ଙ୍କ ଚିତ୍ର ପ୍ରାୟତଃ କ୍ୟୁବିଷ୍ଟ ଶୈଳୀରେ କରାଯାଇଥିଲା। ବେଳେବେଳେ ସେ ରଙ୍ଗ ମାଧ୍ୟମରେ ବହୁତ ମଜାଳିଆ ଏବଂ ବେଳେବେଳେ ବହୁତ ଦୁଃଖଦାୟକ ଏବଂ ଗମ୍ଭୀର ବିଷୟ ଆଙ୍କୁଥିଲେ।
ମକବୁଲ ଫିଦା ହୁସେନ୍ ଭାରତର ସର୍ବୋତ୍ତମ ଏବଂ ବୋଧହୁଏ ସବୁଠାରୁ ବିବାଦୀୟ ଚିତ୍ରକାର ଥିଲେ। ତାଙ୍କର ପେଟିଂ ଅନେକଙ୍କୁ କ୍ରୋଧିତ କରିଥିଲା ଏବଂ ତାଙ୍କ ଉପରେ ଅଶ୍ଳୀଳତା ଅଭିଯୋଗ ହେଉଥିଲା। ଏହି ସବୁ ପରେ ୨୦୦୬ ରେ ହୁସେନ୍ ଭାରତ ଛାଡି ୨୦୧୦ରେ କତର ନାଗରିକତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ।
ଏମଏଫ ହୁସେନ୍ କେବଳ ତାଙ୍କ ଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ଗାନ୍ଧୀ, ମଦର ଟେରେସା, ରାମାୟଣ ଏବଂ ମହାଭାରତଙ୍କ କାହାଣୀକୁ ବିଶ୍ୱ ସାମ୍ନାରେ ରଖି ନାହାଁନ୍ତି, ବରଂ ସେ ଭାରତର ସହର ଏବଂ ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କ ଜୀବନର ରଙ୍ଗ ମଧ୍ୟ କାନଭାସରେ ଆଣିଛନ୍ତି। ଜୁନ୍ ୯ ତାରିଖ ୨୦୧୧ରେ ଏମଏଫ ହୁସେନ୍ ତାଙ୍କର ଶେଷ ନିଶ୍ୱାସ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ। ହୁସେନ୍ଙ୍କ ବିଷୟରେ ଗୋଟିଏ କଥା କୁହାଯାଇଥିଲା ଯେ, ତାହା ରାସ୍ତା ହେଉ କିମ୍ବା ଷ୍ଟୁଡିଓ … ସେ ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ପେଣ୍ଟିଂ କରିପାରିବେ।
ବଲିଉଡ ଏବଂ ବଲିଉଡ ସୁନ୍ଦରୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ହୁସେନ୍ ବିଶେଷ ଆକର୍ଷିତ ହୋଇଥିଲେ। ସେ ଅଭିନେତ୍ରୀ ମାଧୁରୀ ଦୀକ୍ଷିତଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଏତେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲେ ଯେ, ସେ ତାଙ୍କର ଅନେକ ଚିତ୍ରରେ ମାଧୁରୀଙ୍କ ସୌ ନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ ଖୋଦିତ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କୁ ଅମୃତା ରାଓ, ଉର୍ମିଲା ମାତୋଣ୍ଡକର, ବିଦ୍ୟା ବାଲନ ଏବଂ ଅନୁଷ୍କା ଶର୍ମାଙ୍କ ପରି ଅନେକ ବଲିଉଡ ଅଭିନେତ୍ରୀ ଆକର୍ଷିତ କରିଥିଲେ।
୧୯୩୦ ଦଶକରେ ମୁମ୍ବାଇର ଜେଜେ ସ୍କୁଲ ଅଫ୍ ଆର୍ଟରେ ଆଡମିଶନ ନେବାକୁ ହୁସେନ୍ ଏକ ସୁଯୋଗ ପାଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଫି ପାଇଁ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ଟଙ୍କା ନଥିଲା। ସେ ନିଜ କଳା କାରନାମାକୁ ଅତି କମ୍ ମୂଲ୍ୟରେ ସଂଗ୍ରହକାରୀଙ୍କ ନିକଟରେ ବିକ୍ରୟ କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ। ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ସେ ବମ୍ବେ ଆର୍ଟ ସୋସାଇଟିର ବାର୍ଷିକ ପ୍ରଦର୍ଶନୀରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ପ୍ରମୁଖ ଚିତ୍ର ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ।
ସେହି ବର୍ଷ, ଫ୍ରାନ୍ସିସ୍ ନ୍ୟୁଟନ୍ ସୋଜାଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ହୁସେନ୍ ବମ୍ବେ ପ୍ରଗତିଶୀଳ କଳାକାର ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ସଦସ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ। ଏହା ପରେ ହୁସେନ୍ ଭାରତୀୟ କଳାର ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଚେହେରା ହୋଇଗଲେ। ତାଙ୍କର ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଭାରତର ଅନେକ ପ୍ରଦର୍ଶନୀରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଅଧିକ ମୂଲ୍ୟରେ ବିକ୍ରି ହୋଇଥିଲା। ୧୯୫୧ ମସିହାରେ ଚାଇନାରେ ତାଙ୍କର ପେଣ୍ଟିଂ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା, ଏହା ପରେ ହୁସେନ୍ଙ୍କ ପେଣ୍ଟିଂ ୟୁରୋପ ଏବଂ ଆମେରିକାରେ ମଧ୍ୟ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା।
ହୁସେନ୍ ଅନେକ ବିବାଦର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥିଲେ। ସେତେବେଳେ ଏହା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା, ଯେତେବେଳେ ହିନ୍ଦୁ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ତାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ବିରୋଧ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ୧୯୭୦ ମସିହାରୁ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ କରାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ୧୯୯୬ ରେ ସେ ଜ୍ଞାନର ଦେବୀ ମାତା ସରସ୍ୱତୀଙ୍କ ଏକ ନଗ୍ନ ଚିତ୍ର କରିଥିଲେ। ଯେଉଁ କାରଣରୁ ବିବାଦ ବହୁତ ବଢିଗଲା। ଏହି ଚିତ୍ରରେ ବିଶ୍ୱ ହିନ୍ଦୁ ପରିଷଦ ଭଳି ହିନ୍ଦୁ ସଂଗଠନ ପକ୍ଷରୁ ତୀବ୍ର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା।
୧୯୯୬ ମସିହାରେ, ଏହି ପେଣ୍ଟିଂ ସଂପର୍କରେ ହୁସେନ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଟୁଡେକୁ ଦେଇଥିବା ଏକ ସାକ୍ଷାତକାରରେ କହିଥିଲେ, ‘ଆମକୁ କଳା ଏବଂ ଅଶ୍ଳୀଳତା କ’ଣ ବୁଝିବାକୁ ହେବ। ଏହା ମୋ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ନୁହେଁ, ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ।
ଏହା ପରେ ତାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଆଠଟି ଅପରାଧିକ ଅଭିଯୋଗ ଦାଖଲ କରାଯାଇଥିଲା। ୧୯୯୮ ରେ ବଜରଙ୍ଗ ଦଳ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଘର ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରି ଚିତ୍ରକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେଇଥିଲେ। ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଶିବସେନା ମଧ୍ୟ ଏହି ଆକ୍ରମଣକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ।
ସେ ତବୁ-କୁନାଲ କପୁରଙ୍କ ଅଭିନୀତ ‘ମୀନାକ୍ଷୀ: ଏକ ଟେଲ ଅଫ୍ ଥ୍ରୀ ସିଟିଜ’ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। କିଛି ମୁସଲମାନ ସଂଗଠନ ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ଏକ ଗୀତକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ। ବିବାଦ ବଢିଗଲା ଏବଂ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପ୍ରେକ୍ଷାଳୟରୁ ହଟାଗଲା।
ଏମଏଫ ହୁସେନ୍ ତୟବ ମେହେଟ୍ଟା ଏବଂ ଏସଏଚ ରାଜା ପରି ଭାରତୀୟ ଚିତ୍ରକରଙ୍କ ସହ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱିତା କରୁଥିଲେ। ଏହି ଉଭୟ ଚିତ୍ରକରଙ୍କ ଚିତ୍ର ୧ ଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ ମୂଲ୍ୟରେ ବିକ୍ରି ହୋଇଛି। ୨୦୦୮ ରେ, ହୁସେନ୍ଙ୍କ ‘ଗଙ୍ଗା ଏବଂ ଯମୁନା ଯୁଦ୍ଧ’ ୧.୬ ଲକ୍ଷ ଡଲାରରେ ବିକ୍ରି ହୋଇଥିଲା। ସେହି ସମୟରେ ନିଲାମ ଘର ବାହାରେ ବିକ୍ଷୋଭକାରୀମାନେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ନିନ୍ଦା କରୁଥିଲେ। ବିଶେଷ କଥା ହେଲା ହୁସେନ୍ ଏସବୁ ପ୍ରତି ଅସାବଧାନତା ଅବଲମ୍ବନ କରୁଥିଲେ।
ତାଙ୍କ ଜୀବନର ଶେଷରେ, ହୁସେନ୍ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଆସିଥିବା ଅଭିଯୋଗ ଦ୍ୱାରା ନିରାଶ ହୋଇଥିଲେ। କୋର୍ଟଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ପରେ ସେ ଦେଶ ଛାଡିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ସେ ନିଜ ମାତୃଭୂମି ପ୍ରତି କୌଣସି ତିକ୍ତତା ଦେଖାଇ ନଥିଲେ। ସେ ଏକ ସାକ୍ଷାତକାରରେ କହିଥିଲେ ଯେ, ‘ମୋ ସହିତ ଯାହା ଘଟିଲା ତାହା ଏକ ଛୋଟ କଥା। ଆମେ ଏକ ମୁକ୍ତ ଦେଶରେ ବାସ କରୁ, ସମସ୍ତଙ୍କର ସ୍ୱାଧୀନତା ଅଛି।
‘ଥ୍ରୁ ଦ ଆଇଜ ଅଫ ପେଣ୍ଟର’ (୧୯୬୭) ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ମାଧୁରୀ-ଦୀକ୍ଷିତଙ୍କ ଅଭିନୀତ ‘ଗଜ ଗାମିନୀ’ (୨୦୦୦) ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ପ୍ରିଣ୍ଟିଂ ଏବଂ ଫଟୋଗ୍ରାଫି ସହିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ମଧ୍ୟ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ। ସେ କୌଣସି କାମକୁ ହଠାତ୍ ଯୋଜନା କରୁଥିଲେ। ଲୋକମାନେ ତାଙ୍କ ମଜାଳିଆ ଶୈଳୀକୁ ସର୍ବଦା ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି।
ହୁସେନ୍ ୯ ଜୁନ୍ ୨୦୧୧ ରେ ୯୫ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଲଣ୍ଡନରେ ହୃଦ୍ଘାତରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରିଥିଲେ। ମୃତ୍ୟୁର ଏକ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ, ହୁସେନ୍ ଉଷା ମିତ୍ତଲଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ଭାରତର ଇତିହାସ ଉପରେ ୩୨ ଟି ପେଣ୍ଟିଂ କରିବାକୁ ରାଜି ହୋଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ସେ ଏଥିରୁ କେବଳ ଆଠଟି ପୂରଣ କରିପାରିଥିଲେ।
୧୯୫୫ ରେ ହୁସେନ୍ ଙ୍କୁ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ, ୧୯୭୩ ରେ ପଦ୍ମ ଭୂଷଣ ଏବଂ ୧୯୯୧ ରେ ପଦ୍ମଭୂଷଣ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା।