ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ରାମଙ୍କ ନାମ ରାମଙ୍କ ଠାରୁ ବଡ଼। ରାମଙ୍କ ଜନ୍ମ ପୂର୍ବରୁ ରାମ ନାମଟି ଆସିଛି। ବେଦଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବ୍ରାହ୍ମଣ ସଂହିତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାମଙ୍କ ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି। କେବଳ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥରେ, କିନ୍ତୁ ରାମ ନାମ ବୈଦିକ କାଳର ଅଟେ। କେତେକ ବ୍ରିଟିଶ ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ମତରେ ବାଲ୍ମିକିଙ୍କ ଆଦି ରାମାୟଣ ପ୍ରାୟ ୩୩୦୦ରୁ ୩୪୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଲେଖାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ରାମଙ୍କ ନାମ ବିଷୟରେ ପ୍ରଥମେ ଋଗବେଦରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି। ଯେଉଁଠାରେ ଏକ ଯଜ୍ଞର କିଛି ଯଜମାନ ରାଜାଙ୍କ ସହିତ ତାଙ୍କର ନାମ ଲେଖାଯାଇଛି। ସେ ଭଗବାନ ରାମ ବୋଲି କେଉଁଠି ଉଲ୍ଲେଖ ନାହିଁ । ଓଡ଼ିଆରେ ସର୍ବାଧିକ ୧୩, ସଂସ୍କୃତରେ ୭ ରାମାୟଣ ରହିଛି।
ଭାରତ ବ୍ୟତୀତ ୯ଟି ଦେଶ ଅଛି ଯେଉଁଠି ରାମାୟଣକୁ କୌଣସି ନା କୌଣସି ରୂପରେ ପଠନ ଓ ଶୁଣାଯାଏ । ଭାରତ ବ୍ୟତୀତ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆ ଏମିତି ଏକ ଦେଶ ଯେଉଁଠି ୫ ପ୍ରକାରର ରାମ କାହାଣୀ ରହିଛି, ଯାହା ସବୁ ନବମ ଶତାବ୍ଦୀର । ନେପାଳରେ ୪ଟି ରାମାୟଣ ରହିଛି । ଜାପାନରେ ମଧ୍ୟ ରାମାୟଣ ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ଆକବର, ଜାହାଙ୍ଗୀର ଏବଂ ଶାହାଜାହାଁଙ୍କ ପରି ମୋଗଲ ଶାସକମାନେ ମଧ୍ୟ ବାଲ୍ମିକିଙ୍କ ରାମାୟଣକୁ ଉର୍ଦ୍ଦୁରେ ଅନୁବାଦ କରିଥିଲେ ।
୫୦ରୁ ଅଧିକ ଭାଷା, ୪୦୦ରୁ ଅଧିକ କାହାଣୀ, ଶତାଧିକ ଲୋକକାହାଣୀ
ରାମାୟଣ ହେଉଛି ଏକମାତ୍ର କାହାଣୀ, ଯାହାକୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଭାବରେ ପଢ଼ାଯାଏ ଓ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଏ । ରାମ କଥା ବିଶ୍ୱର ୫୦ରୁ ଅଧିକ ଭାଷାରେ ଲେଖାଯାଇଛି । ଭାରତ ବ୍ୟତୀତ ୯ଟି ଦେଶ ଅଛି ଯେଉଁଠି ରାମକଥା କୌଣସି ନା କୌଣସି ରୂପରେ ପଠନ ଓ ଶୁଣାଯାଏ ।
ରାମାୟଣ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକକଥା ଲେଖାଯାଇଛି । ସେମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ହଜାର ହଜାରରେ ରହିଛି । ମୂଳ ରାମାୟଣଠାରୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଚରିତ୍ର ଉପରେ କାହାଣୀ ମଧ୍ୟ ଲେଖାଯାଇଛି । ଦଶରଥ, ସୀତା, କୌଶଲ୍ୟା, ଲକ୍ଷ୍ମଣ, ଭରତ, ହନୁମାନ ଆଦି ଚରିତ୍ର ଉପରେ ଅଧିକାଂଶ କାହାଣୀ ଲେଖାଯାଇଛି । ନିଜେ ପ୍ରଫେସର କାମିଲ ବୁଲକେ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ ରାମ କଥାରେ ଏଭଳି ୪୦୦ରୁ ଅଧିକ ପୁସ୍ତକ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।
ବେଦରେ ଇକ୍ଷ୍ୱାକୁ, ଦଶରଥ, ରାମ ଓ ସୀତା
ରାମାୟଣର ୪ଟି ଚରିତ୍ର ବିଷୟରେ ଋଗବେଦରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି । ଋଗବେଦର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଇକ୍ଷ୍ୱାକୁ, ଦଶରଥ, ରାମ ଓ ସୀତାଙ୍କ ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ତେବେ ଏହି ୪ ଜଣଙ୍କ ବିଷୟରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି ଏବଂ କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇନାହିଁ । ଇକ୍ଷବାକୁ, ଦଶରଥ ଓ ରାମଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ରାଜା ଭାବରେ ନାମିତ କରାଯାଏ । ଏହା ସହିତ ସୀତାଙ୍କୁ କୃଷିର ଦେବୀ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
ବାଲ୍ମିକିଙ୍କ ରାମାୟଣ ବିଷୟରେ ୩ଟି ଦାବି
ବାଲ୍ମିକିଙ୍କ ରାମାୟଣର ରଚନାକୁ ନେଇ ୩ଟି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦାବି ରହିଛି । ବ୍ରିଟିଶ ଐତିହାସିକ ଜି ଗୋରେସିଆ (ଗବେଷଣା-ରାମାୟଣ, ଭାଗ-୧୦) ଅନୁଯାୟୀ ବାଲ୍ମିକି ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ଦ୍ୱାଦଶରୁ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଅର୍ଥାତ ପ୍ରାୟ ୩୪୦୦ ବର୍ଷ ପୁରୁଣା ଆଦି ରାମାୟଣ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ସେହି ସମୟରେ ଆଉ ଜଣେ ଐତିହାସିକ ଡି.ଏ.ଡବ୍ଲୁ. ଶ୍ଲେଗେଲଙ୍କ ମତରେ ରାମାୟଣର ରଚନା କାଳ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୧୧ରୁ ୧୩ଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଅର୍ଥାତ ୩୩୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଥିଲା । ଏହି ଗବେଷଣା ଜର୍ମାନ ଓରିଏଣ୍ଟାଲ ଜର୍ଣ୍ଣାଲରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି । ପ୍ରୋ. କାମିଲ ବୁଲକେ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ ହିଷ୍ଟ୍ରି ଅଫ୍ ରାମ କଥାରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ସମସ୍ତ ପ୍ରମାଣ ଦେଖିବା ପରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ ରାମାୟଣର ରଚନା ପ୍ରାୟ ୨୪୦୦ ବର୍ଷ ପୁରୁଣା ।
ବାଲ୍ମିକି ରାମାୟଣ ପୂର୍ବରୁ ଦଶରଥ ଜାତକ
ପ୍ରୋ. କାମିଲ ବୁଲକେ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ ରାମ କଥା କା ଇତିହାସରେ ଲେଖିଛନ୍ତି। ରାମ କଥାର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଉଲ୍ଲେଖ ‘ଦଶରଥ ଜାତକ କଥା’ରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ଏହା ଖ୍ରୀଷ୍ଟଙ୍କ ୪୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ (ଆଜିଠାରୁ ୨୬୦୦ ବର୍ଷ ପରେ) ଲେଖାଯାଇଥିଲା। ଏହାପରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଙ୍କ ପୂର୍ବରୁ ୩୦୦ରୁ ୨୦୦ ବର୍ଷର ଅବଧି ବାଲ୍ମିକିଙ୍କ ରାମାୟଣରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ।
ବାଲ୍ମିକିଙ୍କ ରାମାୟଣକୁ ମଧ୍ୟ ସବୁଠାରୁ ପ୍ରାମାଣିକ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ କାରଣ ବାଲ୍ମିକି ଭଗବାନ ରାମଙ୍କ ସମକାଳୀନ ଥିଲେ ଏବଂ ସୀତା ତାଙ୍କ ଆଶ୍ରମରେ ଲବ କୁଶଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥିଲେ। ଲବ ଏବଂ କୁଶ ରାମଙ୍କ ଦରବାରରେ ବାଲ୍ମିକିଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଲିଖିତ ରାମାୟଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ। ଦଶରଥ ଜାତକରେ ରାମ କଥାର ଘଟଣାର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଛି, କିନ୍ତୁ ଏହା ଏତେ ବିସ୍ତୃତ ନୁହେଁ, କିନ୍ତୁ ଏହା କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଦଶରଥ ଜାତକ ରାମ କଥାର ପ୍ରେରଣା ଥିଲେ।
ବାଲ୍ମୀକିଙ୍କ ପରେ ତୁଳସୀଦାସଙ୍କ ରାମଚରିତ ମାନସ ସବୁଠାରୁ ଲୋକପ୍ରିୟ
ବାଲ୍ମିକିଙ୍କ ରାମାୟଣ ହେଉଛି ପ୍ରଥମ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ପ୍ରାମାଣିକ କାହାଣୀ, କିନ୍ତୁ ତୁଳସୀଦାସଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ରଚିତ ରାମଚରିତ ମାନସ ବିଶ୍ୱର ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ପଠିତ ରାମ କଥା। ୧୫୭୬ ମସିହାରେ ରଚିତ ରାମଚରିତ ମାନସ ବାଲ୍ମିକିଙ୍କ ରାମାୟଣର ମୂଳ କାହାଣୀ ଉପରେ ଆଧାରିତ, କିନ୍ତୁ ଏହାର ଭାଷା ସଂସ୍କୃତ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅବଧି ଅଟେ।
ଆକବର-ଜାହାଙ୍ଗୀର ଏବଂ ଶାହାଜାହାଁ ମଧ୍ୟ ଉର୍ଦ୍ଦୁ-ପାର୍ସି ଭାଷାରେ ରାମକଥା ଲେଖିଥିଲେ
ରାମକଥା କେବଳ ସଂସ୍କୃତ କିମ୍ବା ହିନ୍ଦୀରେ ନୁହେଁ ବରଂ ଉର୍ଦ୍ଦୁ ଓ ପାର୍ସି ଭାଷାରେ ମଧ୍ୟ ଲେଖାଯାଇଛି। ୧୫୮୪ରୁ ୧୫୮୯ ମଧ୍ୟରେ ଆକବର ବାଲ୍ମିକିଙ୍କ ରାମାୟଣକୁ ଅଲ-ବଦାୟୁନି ଉର୍ଦ୍ଦୁରେ ଅନୁବାଦ କରିଥିଲେ। ଜାହାଙ୍ଗୀରଙ୍କ ଶାସନ କାଳରେ ତୁଳସୀଦାସଙ୍କ ସମକାଳୀନ ଗିରିଧରଦାସ ବାଲ୍ମିକିଙ୍କ ରାମାୟଣକୁ ପାର୍ସି ଭାଷାରେ ଅନୁବାଦ କରିଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ମୁଲ୍ଲା ମସିହ ‘ରାମାୟଣ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ’ ମଧ୍ୟ ଲେଖିଥିଲେ। ‘ରାମାୟଣ ଫୈଜି’ ଶାହାଜାହାଁଙ୍କ ସମୟରେ ରଚନା କରାଯାଇଥିଲା। ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ‘ତର୍ଜୁମା-ଏ-ରାମାୟଣ’ ମଧ୍ୟ ରଚନା କରାଯାଇଥିଲା। ଏସବୁ ବାଲ୍ମିକିଙ୍କ ରାମାୟଣର ଉର୍ଦ୍ଦୁ ଅନୁବାଦ ଥିଲା।
ଓଡ଼ିଆରେ ସର୍ବାଧିକ ୧୩, ସଂସ୍କୃତରେ ୭ ରାମାୟଣ ରହିଛି
ଭାରତର ଅଧିକାଂଶ ରାମ କାହାଣୀ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଲେଖାଯାଇଛି। ଓଡ଼ିଶାରେ ୧୩ ପ୍ରକାରର ରାମାୟଣ ପ୍ରଚଳିତ। ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ଦାଣ୍ଡି ଓ ବିଶି ରାମାୟଣ ସବୁଠାରୁ ପୁରୁଣା ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ବାଲ୍ମିକିଙ୍କ ରାମାୟଣ ବ୍ୟତୀତ ସଂସ୍କୃତରେ ଆହୁରି ୬ଟି ରାମ କାହାଣୀ ରହିଛି। ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ବଶିଷ୍ଠ ରାମାୟଣ, ଅଗସ୍ତ୍ୟ ରାମାୟଣ ପ୍ରାଚୀନ। ବିଦେଶ ବିଷୟରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ନେପାଳରେ ୩ଟି ରାମ କଥା ଓ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆରେ ୫ଟି ରାମ କଥା ରହିଛି। ନେପାଳର ରାମାୟଣକୁ ଅଷ୍ଟମ ଶତାବ୍ଦୀର ଏବଂ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆର ରାମ କାହାଣୀକୁ ନବମ ଶତାବ୍ଦୀର ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ।