ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ଭାରତ ନିକଟରେ ପ୍ରାଣୀ ସମ୍ପଦ ଏବଂ କୁକ୍କୁଟ ପାଳନର ବିଶାଳ ସମ୍ପଦ ରହିଛି ଯାହା ଗ୍ରାମୀଣ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସାମାଜିକ-ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତିକୁ ଉନ୍ନତ କରିବାରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିଥାଏ। ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ଜୀବିକାର୍ଜ୍ଜନର ଏକ ମହତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାଦାନ ଏବଂ ଏହା ଆୟ ବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ତଥା ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। ପ୍ରାଣୀପାଳନ ମାଧ୍ୟମରେ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିବିଧତା ଗ୍ରାମୀଣ ଆୟ ବୃଦ୍ଧିର ପ୍ରମୁଖ ବାହକ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ।
କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ରୁପାଲା ଗଣମାଧ୍ୟମକୁ ସମ୍ବୋଧିତ କରି କହିଛନ୍ତି ପ୍ରାଣୀପାଳନ ଏବଂ ଡାଏରୀ ବିଭାଗ ସବୁ ସ୍ତରରେ ପ୍ରାଣୀ ଉତ୍ପାଦକତାରେ ସୁଧାର ଆଣିବା ଲାଗି ବିଗତ ନଅ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଛି। ଉତ୍ପାଦକତାରେ ବୃଦ୍ଧି ଫଳରେ ଘରୋଇ ବଜାର ଏବଂ ରପ୍ତାନି ବଜାର ପାଇଁ ଅଧିକ ଦୁଗ୍ଧ, ମାଂସ ଏବଂ ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ଉତ୍ପାଦର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟତା ମିଳିବ। ବିଭାଗ ପକ୍ଷରୁ ପ୍ରମୁଖ ପ୍ରାଣୀ ରୋଗର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ଉନ୍ମୁଳନ ଓ ମୌଳିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ବିକାଶ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଲାଗୁ କରୁଛି। ବିଭାଗ ପ୍ରାଣୀ ସମ୍ପଦ କ୍ଷେତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ବିଶେଷ କରି ଚାଷୀଙ୍କ ଆୟ ବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟତା କରିବାର ସାଧାରଣ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ନେଇ ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଓ ଅଂଶୀଦାରଙ୍କ ସହିତ ମିଶି ତାଳମେଳ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ଲାଗି ପ୍ରୟାସ କରୁଛି।
ପ୍ରାଣୀପାଳନ ଓ ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ ବିଭାଗ ସବୁ ଅଂଶୀଦାରଙ୍କ ସହିତ ମିଶି କାମ କରିବା ଲାଗି ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ ଏବଂ ଚାଷୀମାନଙ୍କ ଘର ପାଖରେ ଗୁଣବତ୍ତାପୂର୍ଣ୍ଣ ସେବା ପ୍ରଦାନ କରିବା ଲାଗି ସର୍ବାଧିକ ସହାୟତା ଯୋଗାଇ ଦେବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ରହିଛି।
ବିଭିନ୍ନ ଯୋଜନା, କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅଧୀନରେ ପ୍ରାଣୀପାଳନ ଓ ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ ବିଭାଗର ପ୍ରମୁଖ ଉପଲବ୍ଧି ଏବଂ ପ୍ରୟାସଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା :
ପ୍ରାଣୀ ସମ୍ପଦ କ୍ଷେତ୍ର
ପ୍ରାଣୀ ସମ୍ପଦ କ୍ଷେତ୍ର ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କୃଷିର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଆନୁସଙ୍ଗିକ କ୍ଷେତ୍ର ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ। ଏହା ୨୦୧୪-୧୫ ଠାରୁ ୨୦୨୦-୨୧ ମଧ୍ୟରେ (ସ୍ଥିର ମୂଲ୍ୟ ଆଧାରରେ) ୭.୯୩ ପ୍ରତିଶତ ଚକ୍ରବୃଦ୍ଧି ବାର୍ଷିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର (ସିଏସଜିଆର) ହାସଲ କରି ଆଗକୁ ବଢ଼ୁଛି। ମୋଟ୍ କୃଷି ଓ ଆନୁସଙ୍ଗିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ କ୍ଷେତ୍ରର ଯୋଗଦାନ ୨୪.୩୮ ପ୍ରତିଶତ (୨୦୧୪-୧୫) ସକଳ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି (ଜିଭିଏ) (ସ୍ଥିର ମୂଲ୍ୟ ଆଧାରରେ)ରୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ୩୦.୮୭ ପ୍ରତିଶତ ଜିଭିଏ (୨୦୨୦-୨୧)ରେ ପହଞ୍ଚି ଯାଇଛି । ପ୍ରାଣୀ ସମ୍ପଦ କ୍ଷେତ୍ରର ଯୋଗଦାନ ୨୦୨୦-୨୧ରେ ମୋଟ୍ ଜିଭିଏର ୬.୨ ପ୍ରତିଶତ ରହିଛି ।
ପ୍ରାଣୀ ସମ୍ପଦ ଜନସଂଖ୍ୟା
ବିଂଶତମ ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଦେଶରେ ପ୍ରାୟ ୩୦୩.୭୬ ନିୟୁତ ଗୋଜାତୀୟ (ମେଣ୍ଢା, ମଇଁଷି, ଗୟଳ ଓ ଚମରି ଗାଈ), ୭୪.୨୬ ନିୟୁତ ମେଣ୍ଢା, ୧୪୮.୮୮ ନିୟୁତ ଛେଳି, ୯.୦୬ ନିୟୁତ ଘୁଷୁରି ଏବଂ ପ୍ରାୟ ୮୫୧.୮୧ ନିୟୁତ କୁକୁଡ଼ା ରହିଛନ୍ତି ।
ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ର
ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ ସବୁଠୁ ବଡ଼ କୃଷି ଉତ୍ପାଦ ଭାବେ ଜାତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ୫ ପ୍ରତିଶତ ଯୋଗଦାନ ଦେଇଥାଏ ଏବଂ ୮ କୋଟିରୁ ଅଧିକ ଚାଷୀଙ୍କୁ ସିଧାସଳଖ ରୋଜଗାର ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। ଭାରତ ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନରେ ପ୍ରଥମ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି, ଯାହା ବିଶ୍ୱ ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନରେ ୨୩ ପ୍ରତିଶତ ଯୋଗଦାନ ଦେଇଥାଏ। ବିଗତ ୮ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୫୧.୦୫ ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି ଯାହା ୨୦୧୪-୧୫ରେ ୧୪୬.୩ ନିୟୁତ ଟନ୍ରୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ୨୦୨୧-୨୨ରେ ୨୨୧.୦୬ ନିୟୁତ ଟନରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ ବିଗତ ୮ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ୬.୧ ପ୍ରତିଶତର ବାର୍ଷିକ ବୃଦ୍ଧି ଦର (ସିଏଜିଆର)ରେ ବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରୁଛି, ଅନ୍ୟପଟେ ବିଶ୍ୱ ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ ବାର୍ଷିକ ମାତ୍ର ୧.୨ ପ୍ରତିଶତ ହାରରେ ବଢ଼ିଛି । ୨୦୨୧-୨୨ରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଦୁଗ୍ଧ ଉପଲବ୍ଧତା ୪୪୪ ଗ୍ରାମ ଦୈନିକ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ୨୦୨୧ରେ ବିଶ୍ୱରେ ହାରାହାରୀ ଦୈନିକ ୩୯୪ ଗ୍ରାମ ଅଟେ ।
ଅଣ୍ଡା ଓ ମାଂସ ଉତ୍ପାଦନ
ଫୁଡ୍ ଏଣ୍ଡ ଏଗ୍ରୀକଲଚର ଅର୍ଗାନାଇଜେସନ କର୍ପୋରେଟ୍ ଷ୍ଟାଟିଷ୍ଟିକାଲ ଡେଟାବେସ (ଏଫଏଓଏସଟିଏଟି) ଉତ୍ପାଦନ ଡେଟା (୨୦୨୦) ଅନୁସାରେ, ଭାରତ ବିଶ୍ୱରେ ଅଣ୍ଡା ଉତ୍ପାଦନରେ ତୃତୀୟ ଏବଂ ମାଂସ ଉତ୍ପାଦନରେ ଅଷ୍ଟମ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି। ଦେଶରେ ଅଣ୍ଡା ଉତ୍ପାଦନ ୨୦୧୪-୧୫ରେ ୭୮.୪୮ ବିଲିୟନ ଥିବା ବେଳେ ଏହା ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ୨୦୨୧-୨୨ରେ ୧୨୯.୬୦ ବିଲିୟନରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ଦେଶରେ ଅଣ୍ଡା ଉତ୍ପାଦନ ୭.୪ ପ୍ରତିଶତ ବାର୍ଷିକ ହାର (ସିଏଜିଆର) ସହିତ ବଢ଼ୁଛି । ୨୦୨୧-୨୨ରେ ପ୍ରତିବ୍ୟକ୍ତି ଅଣ୍ଡା ଉପଲବ୍ଧତା ବାର୍ଷିକ ୯୫ଟି ଅଣ୍ଡା ରହିଛି। ଦେଶରେ ମାଂସ ଉତ୍ପାଦନ ୨୦୧୪-୧୫ରେ ୬.୬୯ ନିୟୁତ ଟନରୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ୨୦୨୧-୨୨ରେ ୯.୨୯ ନିୟୁତ ଟନ୍ରେ ପହଞ୍ଚିଛି ।
ପ୍ରାଣୀ ପାଳନ ଓ ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ ଯୋଜନା
ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଗୋକୁଳ ମିଶନ : ସ୍ୱଦେଶୀ ଗୋଜାତୀୟ କିସମର ବିକାଶ ଓ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ
ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଗୋକୁଳ ମିଶନର ପ୍ରମୁଖ ସଫଳତା/କାର୍ଯ୍ୟ
ଦେଶବ୍ୟାପୀ କୃତ୍ରିମ ଗର୍ଭଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ – ଚାଷୀଙ୍କ ଘର ପାଖରେ କୃତ୍ରିମ ଗର୍ଭଧାରଣ ସେବା ଯୋଗାଇ ଦେବା : ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ଏଥିରେ ୫.୭୧ କୋଟି ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ସାମିଲ କରାଯାଇଛି, ୭.୧୦ କୋଟି କୃତ୍ରିମ ଗର୍ଭଧାରଣ କରାଯାଇସାରିଛି ଏବଂ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅଧୀନରେ ୩.୭୪ କୋଟି ଚାଷୀ ଲାଭବାନ ହୋଇଛନ୍ତି।
ଦେଶରେ ଆଇଭିଏଫ ପ୍ରଯୁକ୍ତିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ : କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅଧୀନରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ୧୯୨୪୮ ଜୀବନକ୍ଷମ ଭ୍ରୂଣ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଛି, ୮୬୬୧ ଜୀବନକ୍ଷମ ଭ୍ରୂଣ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରାଯାଇଛି ଏବଂ ୧୩୪୩ଟି ବାଛୁରୀଙ୍କ ଜନ୍ମ ହୋଇଛି।
ସେକ୍ସ ସର୍ଟେଡ୍ ସିମେନ୍ ବା ଲିଙ୍ଗ ବର୍ଗୀକୃତ ବୀର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଯୋଜନା : ଦେଶରେ ୯୦ ପ୍ରତିଶତ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଠିକତା ସହିତ କେବଳ ମାଈ ବାଛୁରୀଙ୍କ ଜନ୍ମ ପାଇଁ ସେକ୍ସ ସର୍ଟେଡ୍ ସିମେନ୍ ବା ଲିଙ୍ଗ ବର୍ଗୀକୃତ ବୀର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି । କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅଧୀନରେ, ସୁନିଶ୍ଚିତ ଗର୍ଭାବସ୍ଥା ଉପରେ ଚାଷୀଙ୍କ ପାଇଁ ୭୫୦ ଟଙ୍କା କିମ୍ବା ସର୍ଟେଡ୍ ସିମେନ୍ ଖର୍ଚ୍ଚର ୫୦% ସବସିଡି ଉପଲବ୍ଧ ରହିଛି।
ଡିଏନଏ ଆଧାରିତ ଜିନୋମିକ ଚୟନ : ଜାତୀୟ ଡାଏରୀ ବିକାଶ ବୋର୍ଡ ସ୍ୱଦେଶୀ କିସମ ବଂଶର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଚୟନ ଲାଗି ଇଣ୍ଡସଚିପ୍ ବିକଶିତ କରିଛି ଏବଂ ରେଫରାଜ୍ ଜନସଂଖ୍ୟା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଲାଗି ଚିପ୍କୁ ଉପଯୋଗ କରାଯାଇ ୨୫ ହଜାର ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଜିନୋଟାଇପ୍ କରାଯାଇଛି । ବିଶ୍ୱରେ ପ୍ରଥମ ଥର, ମଈଁଷିମାନଙ୍କର ଜିନୋମିକ ଚୟନ ଲାଗି ବଫଚିପ୍ ବିକଶିତ କରାଯାଇଛି ଏବଂ ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ରେଫରାଲ ଜନସଂଖ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ପାଇଁ ୮ ହଜାର ମଈଁଷିଙ୍କ ଜିନୋଟାଇପ୍ ବିକଶିତ କରାଯାଇଛି ।
ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଚିହ୍ନଟ ଓ ଠାବ କରିବାର କ୍ଷମତା : ୫୩ କୋଟି ୫ ଲକ୍ଷ ପ୍ରାଣୀ (ଗୋରୁ, ମଇଁଷି, ମେଣ୍ଡା, ଛେଳି ଓ ଘୁଷୁରି)ଙ୍କ ଚିହ୍ନଟ ଓ ପଞ୍ଜିକରଣ ପାଇଁ ୧୨ଟି ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପଲିୟୁରେଥେନ୍ ଟ୍ୟାଗ୍ ଉପଯୋଗ କରାଯାଉଛି ।
ସନ୍ତାନ ପରୀକ୍ଷଣ ଓ କିସମ ଚୟନ : ଗିର୍, ଶୈବାଳ ସ୍ୱଦେଶୀ ବଂଶର ଗୋରୁ ଏବଂ ମୁର୍ରା, ମେହସାଣା ଦେଶୀ କିସମର ମଈଁଷିଙ୍କ ପାଇଁ ସନ୍ତାନ ପରୀକ୍ଷଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଲାଗୁ କରାଯାଇଛି।
ଜାତୀୟ ଡିଜିଟାଲ ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ମିଶନ : ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରାଣୀପାଳନ ଓ ଡାଏରୀ ବିଭାଗ ଏନଡିଡିବି ସହିତ ଏକ ଡିଜିଟାଲ ମିଶନ, ଜାତୀୟ ଡିଜିଟାଲ ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ମିଶନ (ଏନଡିଏଲଏମ) ଆରମ୍ଭ କରିଛି । ଏହାଦ୍ୱାରା ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଉର୍ବରତାରେ ସୁଧାର ଆଣିବା, ପ୍ରାଣୀ ଓ ମନୁଷ୍ୟ ଉଭୟଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ରୋଗ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା, ଉନ୍ନତମାନର ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ତଥା ଘରୋଇ ଓ ରପ୍ତାନି ବଜାର ଉଭୟ ପାଇଁ ପ୍ରାଣୀ ସମ୍ପଦକ ଉପଲବ୍ଧ କରିବାରେ ସହାୟତା ମିଳିବ।
କିସମ ବୃଦ୍ଧି ଫାର୍ମ : ଏହି ଯୋଜନା ଅଧୀନରେ କିସମ ବୃଦ୍ଧି ଫାର୍ମ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲାଗି ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗୀଙ୍କୁ ପୁଞ୍ଜିଗତ ବ୍ୟୟ (ଜମି ଖର୍ଚ୍ଚକୁ ଛାଡ଼ି) ଉପରେ ୫୦% (ଗୋଟିଏ ଫାର୍ମ ପିଛା ୨ କୋଟି ଟଙ୍କା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ) ସବସିଡି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଛି । ଏବେସୁଦ୍ଧା ଡିଏଏଚଡି ୭୬ଟି ଆବେଦନ ମଞ୍ଜୁର କରିଛି ଏବଂ ଏନଡିଡିବିକୁ ସବସିଡି ଆକାରରେ ୧୪.୨୨ କୋଟି ଟଙ୍କା ଜାରି କରାଯାଇଛି ।
ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ପାଇଁ ଜାତୀୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ : ଚାଷୀଙ୍କୁ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସହ ଯୋଡ଼ୁଥିବା ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାର ମୌଳିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ସହିତ ଉନ୍ନତମାନର ଦୁଗ୍ଧ ନିମନ୍ତେ ମୌଳିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଏବଂ ଏହାକୁ ମଜବୁତ କରିବା ଲାଗି ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଛି । ୨୦୧୪-୧୫ ଠାରୁ ୨୦୨୨-୨୩ (୨୦.୦୬.୨୦୨୩) ସୁଦ୍ଧା ୨୮ ରାଜ୍ୟ ଓ ୨ କେନ୍ଦ୍ର ଶାସିତ ପ୍ରଦେଶ ପାଇଁ ୩୦୧୫.୩୫ କୋଟି ଟଙ୍କା (କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଭାଗ ୨୨୯୭.୨୫ କୋଟି ଟଙ୍କା)ର ମୋଟ୍ ବ୍ୟୟ ସହିତ ୧୮୫ଟି ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ମଞ୍ଜୁର କରାଯାଇଛି । ଯୋଜନା ଅଧୀନରେ ୨୦.୦୬.୨୦୨୩ ସୁଦ୍ଧା ମଞ୍ଜୁର ହୋଇଥିବା ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ନିମନ୍ତେ ମୋଟ୍ ୧୭୬୯.୨୯ କୋଟି ଟଙ୍କା ଜାରି କରାଯାଇଛି । ମଞ୍ଜୁର ପ୍ରକଳ୍ପ ଅଧୀନରେ ୧୩୧୪.୪୨ କୋଟି ଟଙ୍କାର ଅର୍ଥରାଶି ଉପଲବ୍ଧ କରାଯାଇଛି ।
ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ ସମବାୟ ସମିତି ଓ କୃଷି ଉତ୍ପାଦକ ସଂଗଠନକୁ ସହଯୋଗ କରିବା : ଗମ୍ଭୀର ପ୍ରତିକୂଳ ବଜାର ପରିସ୍ଥିତି କିମ୍ବା ପ୍ରାକୃତିକ ବିପଦ କାରଣରୁ ଦେଖା ଦେଉଥିବା ସଂକଟର ମୁକାବିଲା କରିବା ଲାଗି ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ ସମବାୟ ସମିତି ଓ କୃଷି ଉତ୍ପାଦକ ସଂଗଠନଗୁଡ଼ିକୁ ସହଜ କାର୍ଯ୍ୟଶୀଳ ପୁଞ୍ଜି ଋଣ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ୨୦୨୦-୨୧ ଠାରୁ ୩୦.୦୪.୨୦୨୩ ମଧ୍ୟରେ ଏନଡିଡିବି ଦେଶର ୬୦ଟି ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ ସଂଘ ପାଇଁ ବାର୍ଷିକ ୨% ହାରରେ ୩୭,୦୦୮.୮୯ କୋଟି ଟଙ୍କାର କାର୍ଯ୍ୟଶୀଳ ପୁଞ୍ଜି ଋଣରାଶି ବାବଦରେ ୫୧୩.୬୨ କୋଟି ଟଙ୍କାର ରିହାତି ସୁଧ ସହାୟତା ରାଶି ମଞ୍ଜୁର କରିଛି ଏବଂ ୩୭୩.୩୦ କୋଟି ଟଙ୍କା (ନିୟମିତ ରିହାତି ସୁଧ ଦର ଆକାରରେ ୨୦୧.୪୫ କୋଟି ଟଙ୍କା ଓ ଅତିରିକ୍ତ ସୁଧ ଅନୁଦାନ ରାଶି ରୂପରେ ୧୭୧.୮୫ କୋଟି ଟଙ୍କା) ଯୋଗାଇ ଦେଇଛି ।
ଦୁଗ୍ଧ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ଓ ମୌଳିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ବିକାଶ ପାଣ୍ଠି (ଡିଆଇଡିଏଫ) : ଦୁଗ୍ଧ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ, ଶୀତଳୀକରଣ ଓ ମୂଲ୍ୟବୃଦ୍ଧି ମୌଳିକ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ନିର୍ମାଣ ଆଧୁନିକୀକରଣ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି । ଡିଆଇଡିଏଫ ଅଧୀନରେ ୩୧.୦୫.୨୦୨୩ ଅଧୀନରେ ୬୭୭୬.୮୬ କୋଟି ଟଙ୍କାର ମୋଟ୍ ପରିବ୍ୟୟ ସହିତ ୩୭ ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ମଞ୍ଜୁର କରାଯାଇଛି ଏବଂ ୪୫୭୫.୭୩ କୋଟି ଟଙ୍କାର ଋଣ ବାବଦରେ ୨୩୫୩.୨୦ କୋଟି ଟଙ୍କାର ଋଣ ବିତରଣ କରାଯାଇଛି । ରିହାତି ସୁଧ ଦର ଆକାରରେ ନାବାର୍ଡକୁ ୮୮.୧୧ କୋଟି ଟଙ୍କାର ଅର୍ଥରାଶି ଜାରି କରାଯାଇଛି।
ଜାତୀୟ ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ମିଶନ : ଯୋଜନାରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ରୋଜଗାର ସୃଷ୍ଟି, ଉଦ୍ୟମିତା ବିକାଶ, ପ୍ରତି ପ୍ରାଣୀ ଉର୍ବରତାରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଥିବା ବେଳେ ଏହି କ୍ରମରେ ମାଂସ, ଛେଳି କ୍ଷୀର, ଅଣ୍ଡା ଉତ୍ପାଦନ ବଢ଼ାଇବା ଲାଗି ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଛି । ଜାତୀୟ ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ମିଶନ ଅଧୀନରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ, ସ୍ୱୟଂ ସହାୟକ ଗୋଷ୍ଠୀ, ଜେଏଲଜି, ଏଫପିଓ, ସେକ୍ସନ ୮ କମ୍ପାନୀ, ଏଫସିଓକୁ ହାଚେରୀ ଓ ବ୍ରୁଡର ମଦର୍ ୟୁନିଟ୍ ସହିତ ପୋଲୁଟ୍ରୀ ଫାର୍ମ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା, ମେଣ୍ଢା ଓ ଛେଳି କିସମରେ ବୃଦ୍ଧି, ପ୍ରାଣୀପାଳନ ଫାର୍ମ, ଘୁଷୁରୀ ପାଳନ ଫାର୍ମ ଏବଂ ଗୋଖାଦ୍ୟ ୟୁନିଟ୍ ଲାଗି ସିଧାସଳଖ ୫୦ ପ୍ରତିଶତ ସବସିଡି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧ ଡିଏଏଚଡି ୬୬୧ ଆବେଦନକୁ ମଞ୍ଜୁର କରିଛି ଓ ୨୩୬ ହିତାଧିକାରୀଙ୍କୁ ସବସିଡି ଆକାରରେ ୫୦.୯୬ କୋଟି ଟଙ୍କା ଯୋଗାଇ ଦେଇଛନ୍ତି।
ପ୍ରାଣୀ ସମ୍ପଦକ ମୌଳିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ବିକାଶ ପାଣ୍ଠି : ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଉଦ୍ୟୋଗୀ, ଘରୋଇ କମ୍ପାନୀ, ଏମଏସଏମଇ, କୃଷି ଉତ୍ପାଦକ ସଂଗଠନ (ଏଫପିଓ) ଏବଂ ସେକ୍ସନ ୮ କମ୍ପାନୀ ଦ୍ୱାରା (୧) ଦୁଗ୍ଧ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ଓ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ମୌଳିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି (୨) ମାଂସ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ଓ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ମୌଳିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଏବଂ (୩) ପ୍ରାଣୀ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ଲାଣ୍ଟ (୪) ଗୋରୁ/ମଇଁଷି/ମେଣ୍ଢା/ଛେଳି/ଘୁଷୁରିଙ୍କ ପାଇଁ ବଂଶରେ ସୁଧାର ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଓ ବଂଶବୃଦ୍ଧି ଫାର୍ମ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ସହାୟତା ପ୍ରାପ୍ତ କୁକ୍କୁଟ ଫାର୍ମରେ ନିବେଶକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା ପାଇଁ ସହାୟତା ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଉଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ୩୦୯ଟି ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ମଞ୍ଜୁର କରାଯାଇଛି, ଯାହାର ମୋଟ୍ ପ୍ରକଳ୍ପ ବ୍ୟୟ ୭୮୬୭.୬୫ କୋଟି ଟଙ୍କା ଅଟେ ଏବଂ ମୋଟ୍ ପ୍ରକଳ୍ପ ଖର୍ଚ୍ଚ ମଧ୍ୟରୁ ୫୧୩୭.୦୯ କୋଟି ଟଙ୍କାର ସବଧି ଋଣ ରହିଛି । ରିହାତି ସୁଧ ସହାୟତା ଆକାରରେ ୫୮.୫୫ କୋଟି ଟଙ୍କାର ଅର୍ଥରାଶି ଜାରି କରାଯାଇଛି ।
ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ରୋଗ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ : ଟିକାକରଣ ଦ୍ୱାରା ଆର୍ଥିକ ଓ ଜୁନୋଟିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ବହନ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ ରୋଗର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ନିରାକରଣ ଓ ଉନ୍ମୁଳନ ଲାଗି ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ଇୟର ଟ୍ୟାଗ୍ କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ମୋଟ୍ ସଂଖ୍ୟା ୨୫.୦୪ କୋଟି ଟଙ୍କା ରହିଛି । ଏଫଏମଡିର ଦ୍ୱିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ୨୪.୧୮ କୋଟି ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଟିକାକରଣ କରାଯାଇସାରିଛି ।
ଏଫଏମଡି ଟିକାକରଣର ତୃତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଜାରି ରହିଛି ଏବଂ ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ୪.୬୬ କୋଟି ପଶୁଙ୍କ ଟିକା ଲଗା ଯାଇସାରିଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ୨.୧୯ କୋଟି ପଶୁଙ୍କୁ ବ୍ରୁସେଲାର ଟିକା ଲଗାଯାଇ ସାରିଛି । ୧୬ ରାଜ୍ୟ/କେନ୍ଦ୍ର ଶାସିତ ପ୍ରଦେଶରେ ୧୯୬୦ ମୋବାଇଲ୍ ପଶୁ ଚିକିତ୍ସା ୟୁନିଟ୍ (ଏମଭିୟୁ)କୁ ସବୁଜ ସଙ୍କେତ ଦିଆଯାଇଛି। ୧୦ଟି ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରୁ ୧୧୮୧ ଏମଭିୟୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ରହିଛି ।
ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ଜନଗଣନା ଓ ଏକୀକୃତ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ଯୋଜନା :
ଏକୀକୃତ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ : ଦୁଗ୍ଧ, ଅଣ୍ଡା, ମାଂସ ଏବଂ ଲୋମ ଭଳି ପ୍ରମୁଖ ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ଉତ୍ପାଦ (ଏମଏଲପି)ର ଆକଳନ ତଥ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି। ବିଭାଗର ମୌଳିକ ପ୍ରାଣୀପାଳନ ପରିସଂଖ୍ୟାନ (ବିଏଏଚଏସ)ର ବାର୍ଷିକ ଆକଳନ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଛି । ନିକଟରେ ୨୦୨୧-୨୨ର ଅବଧି ଲାଗି ମୌଳିକ ପଶୁପାଳନ ପରିସଂଖ୍ୟାନ (ବିଏଏଚଏସ)-୨୦୨୨ ପ୍ରକାଶିତ କରାଯାଇଛି ।
ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ଜନଗଣନା : ଗ୍ରାମୀଣ ଓ ସହରୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପାରିବାରିକ ସ୍ତର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବୟସ, ଲିଙ୍ଗ-ଭିତ୍ତିଭୂମି ଆଦି ସହିତ ପ୍ରଜାତି ୱାରୀ ଏବଂ ବଂଶୱାରୀ, ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ଜନସଂଖ୍ୟା ବିଷୟରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ନିକଟରେ ସବୁ ରାଜ୍ୟ/କେନ୍ଦ୍ର ଶାସିତ ପ୍ରଦେଶର ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ବିଭାଗର ଭାଗିଦାରୀ ସହିତ ୨୦୧୯ରେ ବିଂଶତମ ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ଜନଗଣନା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଛି । ‘‘ବିଂଶତମ ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ଜନଗଣନା-୨୦୧୯’’ ନାମକ ଅଖିଳ ଭାରତୀୟ ରିପୋର୍ଟରେ ସାମିଲ ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦକଙ୍କ ପ୍ରଜାତି-ୱାରୀ ଓ ରାଜ୍ୟ-ୱାରୀ ଜନସଂଖ୍ୟା ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇସାରିଛି । ଉପରୋକ୍ତ ବ୍ୟତୀତ, ବିଭାଗ ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ଓ କୁକ୍କୁଟ ଉପରେ ବଂଶୱାରୀ ରିପୋର୍ଟ (ବିଂଶତମ ପ୍ରାଣୀସମ୍ପଦ ଜନଗଣନା ଆଧାରରେ) ମଧ୍ୟ ପ୍ରକାଶଶିତ ହୋଇଛି ।
ଦୁଗ୍ଧ ସମବାୟ ସମିତି ଓ ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦକ କମ୍ପାନୀର ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ଚାଷୀଙ୍କ ପାଇଁ କିଷାନ କ୍ରେଡିଟ୍ କାର୍ଡ (କେସିସି) : ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା, ଏଏଚଡି ଚାଷୀଙ୍କ ପାଇଁ ୨୭.୬୫ରୁ ଅଧିକ ନୂଆ କେସିସି ମଞ୍ଜୁର କରିଛି ।