ମୂଳ ରଚନା – ହାରୁନ୍ ଖାଲିଦ୍
ଅନୁବାଦ – ରଙ୍ଗାଚରଣ ପ୍ରଧାନ
ଏମିତି ହଠାତ୍ ଜବାହାରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଲିଖିତ ‘ଗ୍ଲିମ୍ପସେସ୍ ଅଫ୍ ଓ୍ବାର୍ଲଡ୍ ହିଷ୍ଟ୍ରି ମୋ ଦୄଷ୍ଟିକୁ ଆସିଥିଲା । ସେତେବେଳକୁ ତିନି ବର୍ଷ ଧରି ମୁଁ ନିୟମିତ କ୍ଲାସକୁ ଯାଉ ନଥିଲି କି ପଢାପଢି ଉପରେ ବିଲକୁଲ ଧ୍ୟାନ ଦେଉ ନଥିଲି । ଲଗାତର ତୄତୀୟ ଥର ପାଇଁ ମୁଁ ପ୍ରୋବେସନରେ ଥିଲି । ଏଥର ବି ଦେଶର ଭଲ ଭଲ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ପୁଣି ଥରେ ତଡା ଖାଇବାର ପୁରା ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।
ଠିକ୍ ସେତିକି ବେଳକୁ ମୋ ଜୀବନରେ ଗୋଟିଏ ବହୁତ ବଡ ମୋଡ ଆସିଥିଲା । ପୁଣି ଥରେ ତଡା ଖାଇବି ବୋଲି ଭାବିନେଇ ସେଥିପାଇଁ ମୁଁ ନିଜକୁ ମାନସିକ ଭାବେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିସାରିବା ପରେ, ସବୁପ୍ରକାର ଭୟ ତ୍ୟାଗ କରିଦେଇଥିଲି ଓ ନୂଆ ଉତ୍ସାହର ସହ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ ଆରମ୍ଭ କରିଦେଇଥିଲି । ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ଯେଉଁ ମାନସିକ ଚାପ ରହିବା କଥା ତାହା ଆଉ ମୋ ପାଖରେ ନଥିଲା । ଏଥର ମୁଁ ନିଜେ ନିଜକୁ ଶିକ୍ଷିତ କରିବାକୁ ଚାହିଁଲି, ତେବେ କୌଣସି ସାର୍ଟିଫିକେଟ କିମ୍ବା ଗ୍ରେଡ୍ ଅର୍ଜନ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ନୁହେଁ, ବରଂ କେବଳ ନିଚ୍ଛକ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ । ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ବହି ପଢିବା ମୋ ପାଇଁ ଆଉ ପାଠ ଘୋଷିବା ସହ ସମାନ ହେଲା ନାହିଁ । ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ମୁଁ ନିଜକୁ ଲାଇବ୍ରେରୀର ଥାକ ଥାକ ପୁସ୍ତକ ସ୍ତମ୍ବ ଭିତରେ ଆବିଷ୍କାର କଲି । ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ବା ସିଲାବସ ବାହାରେ ଆଉ କ’ଣ ସବୁ ଭଲ ଭଲ ବହି ଅଛି ତାହା ମୁଁ ଖୋଜିବାରେ ଲାଗି ଯାଇଥିଲି । ସେତିକି ବେଳେ ନେହେରୁଙ୍କର ଏ ବହିଟି ମୋ ଆଖିରେ ପଡିଲା ।
ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ସମସ୍ତ ଆଶା ଛାଡି ପୁଣି ଥରେ ନୂଆ କରି ଜିଇବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରେ, ସେତେବେଳେ ବୋଧହୁଏ କେଉଁ ଜିନିଷ ତା’ ପାଇଁ ପ୍ରେରଣାର ଉତ୍ସ ହୋଇଯିବ ତାହା ଆଗରୁ କହି ହେବ ନାହିଁ । ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାଜୁଏଟ ହେବା ପାଇଁ ଓ ତିଷ୍ଠି ରହିବା ପାଇଁ ସଂଗ୍ରାମ କରୁଥିବା ବେଳେ ମୁଁ ଯେଉଁ କେତୋଟି ବହି ପଢିଲି ତାହା ମୋ ଜୀବନକୁ ପୁରାପୁରି ବଦଳାଇ ଦେଇଥିଲା । ମୋ ଭିତରେ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯେଉଁ ଶକ୍ତିର ଭଣ୍ଡାର ଅଛି ବୋଲି ମୁଁ ନିଜେ ଜାଣି ନଥିଲି, ତାହା ଆବିଷ୍କାର କରିବାରେ ଏସବୁ କେତୋଟି ବହି ମୋତେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ଓ ତଦ୍ବାରା ମୋର ଏକ ବିରାଟ ରୁପାନ୍ତରଣ ହୋଇଥିଲା । ଆଜିର ଏହି ଗୁରୁପୂର୍ଣିମା ଦିବସରେ ମୁଁ ଏହିଭଳି କେତେଜଣ ପ୍ରେରଣାଦାୟୀ ଚରିତ୍ରଙ୍କ ବିଷୟରେ କହୁଛି, ଯେଉଁମାନେ ମୋ ଜୀବନଯାତ୍ରାକୁ ଏକ ନୂଆ ଦିଗ ଦେଇଥିଲେ ।
ନେହେରୁଙ୍କର ‘ଗ୍ଲିମ୍ପସେସ୍ ଅଫ୍ ଓ୍ବାର୍ଲଡ୍ ହିଷ୍ଟ୍ରି’ ଏକ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ବହି । ସେ ଜେଲରେ ଥାଇ ଇନ୍ଦୀରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପାଖକୁ ଯେଉଁ ଚିଠିଗୁଡିଏ ଲେଖିଥିଲେ ତାହାର ଏକ କ୍ରମକୁ ନେଇ ଏହି ବହିର ସୄଷ୍ଟି । ପ୍ରାଚୀନକାଳରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅଧୁନାତମ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ (ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୧୯୩୦ର ଦଶକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ) ଇତିହାସ ଉପରେ ସେ ଚିଠି ମାଧ୍ୟମରେ ଲେଖିଥିବା ନିବନ୍ଧଗୁଡିକର ଏକ ସଙ୍କଳନ ଏହି ବହିରେ ଅଛି । ନେହେରୁଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଘଟଣା ଓ ଦର୍ଶନରେ ଭରା ଏହି ବହିଟି ଇତିହାସର ଏକ ବାମପନ୍ଥୀ ଓ ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥଭେଦ ଯୋଗାଇ ଦିଏ । ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ କଥା ହେଉଛି, ସାରା ବିଶ୍ବରେ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଘଟିଥିବା ଘଟଣାଗୁଡିକୁ ଏକ ଆଧୁନିକ ପୄଥିବୀର ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଏଥିରେ ବୁଝାଯାଇଛି । ସେସବୁ ଘଟଣାଗୁଡିକର ବର୍ତ୍ତମାନ ସହ କ’ଣ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ସେକଥା ସେଥିରେ ଲେଖା ଯାଇଛି । ଅବଶ୍ୟ ଏଥିରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଥିବା ନେହେରୁଙ୍କର କେତୋଟି ବିଶ୍ଳେଷଣ ସହ ମୁଁ ଏକମତ ନଥିଲି, ତଥାପି ତାଙ୍କର ବୌଦ୍ଧିକ ବିଚକ୍ଷଣତାରେ ମୁଁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ନ ହୋଇ ରହି ପାରି ନଥିଲି । ହଜାରରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବ ପୄଷ୍ଠାର ଏହି ବହିଟିରେ କେଉଁଠି ବି ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବହିକୁ ଉତ୍ସ ରୁପେ ଉଦ୍ଧାର କରାଯାଇନାହିଁ, ସମ୍ପୁର୍ଣ ବହିଟି କେବଳ ତାଙ୍କର ମନେ ଥିବା କଥାକୁ ନେଇ ଲେଖା ଯାଇଛି ।
ଏପରି ଏକ ସମୟରେ, ଯେତେବେଳେ ଶିକ୍ଷା, ଜ୍ଞାନ ଓ ଇତିହାସ ପ୍ରତି ମୋର ଥିବା ଭଲପାଇବାକୁ ମୁଁ ଆବିଷ୍କାର କରୁଥିଲି, ସେତେବେଳେ ନେହେରୁଙ୍କର ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ମୋ ପାଇଁ ଜୀବନର ଏକ ଲକ୍ଷ ହୋଇଗଲା । ମୁଁ ମଧ୍ୟ ନେହେରୁଙ୍କ ସ୍ତରର ଜଣେ ପଢିଥିବା ଲୋକ ଓ ବିଶ୍ଳେଷଣକାରୀ ହେବାକୁ ଆକାଂକ୍ଷା ପୋଷଣ କଲି । ନେହେରୁଙ୍କ ଭଳି ମୁଁ ମଧ୍ୟ ଚାହିଁଲି ନାହିଁ ଯେ ମୋର ଅର୍ଜିତ ଜ୍ଞାନ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ସମୟ ଅବଧି କିମ୍ବା ଭୌଗଳିକ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହୁ । ମୁଁ ପୄଥିବୀର ଇତିହାସ ବିସ୍ତୄତଭାବେ ବୁଝିବାକୁ ଚାହିଁଲି । ମୁଁ ଚାହିଁଲି ନେହେରୁଙ୍କ ଭଳି ମୋର ଜ୍ଞାନର ପରିସୀମା ପ୍ରଶସ୍ତ ହେଉ ଯଦ୍ବାରା ମୁଁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବିଶ୍ବସ୍ତରୀୟ ଘଟଣାଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଅନ୍ତର୍କିୟାକୁ ବୁଝିପାରିବି । ସେ ବହିଟି ମୋ ମଧ୍ୟରେ ଆଉ ଯେଉଁ ସବୁ ଲକ୍ଷ ଓ ଆକାଂକ୍ଷା ତିଆରି କରିଥିଲା ଆଜି ମୁଁ ସେଗୁଡିକ ବର୍ଣନା କରୁନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଅତି କମରେ ମୁଁ ଏତିକି କହିବି ଯେ ସେହି ବହିଟି ପଢିବା ପରେ ଲେଖକ ଓ ବିଦ୍ବାନ ନେହେରୁ ମୋର ଗୁରୁ ବନିଗଲେ, ଯିଏ ମୋର ଜୀବନକୁ ଦିଗଦର୍ଶନ ଦେଇ ଚାଲିଲେ ।
ଏହାର କିଛିଦିନ ପରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ଅହିଂସା ରାଜନୀତି ବୁଝିବା ମାର୍ଗରେ ମୁଁ ନିଜକୁ ଆବିଷ୍କାର କଲି । ଏହା ଏକ ସଂଯୋଗ ନଥିଲା, ଏହା ମୋ ଜୀବନଯାତ୍ରାର ଏକ ଅଂଶ ଥିଲା । ସେତେବେଳେ ମୁଁ ଏମିତିସବୁ ବହି ସକ୍ରୀୟଭାବେ ଖୋଜୁଥିଲି, ମୋ ବିଚାରରେ, ଯାହାକୁ ପଢିଲେ ଆନନ୍ଦ ମିଳିବ ଓ ଶିଖିବାକୁ ମିଳିବ, ଏଥିପାଇଁ ନୁହେଁ ଯେ ପରୀକ୍ଷାରେ ନମ୍ବର ମିଳିବ । ନେହେରୁଙ୍କର ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ମୋତେ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିବା ବେଳେ, ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ଆତ୍ମସଂଯମ, ନ୍ୟାୟ ପାଇଁ ଲଢେଇ କରିବା , ଏପରିକି ଶତ୍ରୁକୁ ବି ଭଲ ପାଇବା ଆଦି ଉଦାହରଣ ମୋ ପାଇଁ ଜୀବନସାରା ଶିକ୍ଷଣୀୟ ହୋଇଗଲା ।
ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ‘ମାଇ ଏକ୍ସପେରିମେଣ୍ଟ୍ ଉଇଥ୍ ଟ୍ରୁଥ୍’ ପଢି ସାରିବା ପାଇଁ ମୋତେ ଗୋଟିଏ ଦିନ ଲାଗିଥିଲା । ସେବେଠାରୁ ସେ ହୋଇଗଲେ ମୋର ବିବେକ, ମୋର ଅନ୍ତଃସ୍ବର ଏବଂ ମୋର ଶକ୍ତି । ଦୄଢପ୍ରତିଜ୍ଞ ଓ ନୀତିନିଷ୍ଠ ସଂଗ୍ରାମୀ ଗାନ୍ଧୀ ମୋର ସାରା ଜୀବନର ସଙ୍ଗୀ ହୋଇଗଲେ । ଉଭୟ ପେଷାଦାର ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନରେ ଯେତେବେଳେ ବି ମୋ ମନରେ କ୍ରୋଧ ଜାଗ୍ରତ ହେଉଥିଲା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ବିଚାରଭାବନା ଦ୍ବାରା ମୁଁ ସେହି ଭାବନାକୁ ପ୍ରତିହତ କରିପାରିଥିଲି । ନିର୍ଯ୍ୟାତନାକୁ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଓ ଭଦ୍ରଭାବରେ ସହିବା ପାଇଁ ତାଙ୍କର ମନ୍ତ୍ର ମୋତେ ମୋ ଜୀବନର କଠିନ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ମୁକାବିଲା କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଛି । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କଠାରୁ ମୁଁ ଶିଖିଲି ଯେ ଜୀବନର ପ୍ରତ୍ୟେକ କଠିନ ପରିସ୍ଥିତି ମଣିଷକୁ ଆହୁରି ଶକ୍ତିଶାଳୀ କରିଥାଏ । ମୁଁ ଶିଖିଥିବା ଦୄଢମନତା ଓ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ମୋର ଦ୍ବିତୀୟ ଗୁରୁ ହେଲେ ମୋହନଦାସ କରମଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧୀ ।
ଭଗତ ସିଂଙ୍କ ଜୀବନଦର୍ଶନକୁ ସାଧାରଣତଃ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ସମ୍ପୁର୍ଣ ବିପରୀତ ବୋଲି ମନେ କରାଯାଏ । ଗାନ୍ଧୀ ଯେତେବେଳେ ପ୍ରଗାଢ ଜିଦ୍ ର ସହ ଅହିଂସାକୁ ବ୍ରତ କରିଥିଲେ, ଭଗତ ସିଂ ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ମାର୍କସବାଦ ବିଚାର ଅନୁସାରେ ରକ୍ତାକ୍ତ ବିପ୍ଳବକୁ ବିଶ୍ବାସ କରୁଥିଲେ । (ଅବଶ୍ୟ ତାଙ୍କର ଶେଷ ଲେଖାଗୁଡିକରେ ମନମୁଖି ହିଂସା ପ୍ରତି ଅନେକ ତିରସ୍କାର ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି । ) ମୁଁ ଭଗତ ସିଂଙ୍କୁ ଆବିଷ୍କାର କରିବା ସମୟରେ ମୋତେ ପାଖାପାଖି ୨୩ ବର୍ଷ ବଯସ ହୋଇଥିଲା, ଯେଉଁ ବୟସରେ ଭଗତ ସିଂଙ୍କୁ ଫାଶି ଦିଆଯାଇଥିଲା । ସେ ଜେଲ୍ ରେ ଥିବା ବେଳେ ଓ ତା’ ପୁର୍ବରୁ ଲେଖିଥିବା ଅସଂଖ୍ୟ ଚିଠି ଓ ନିବନ୍ଧସବୁକୁ ମୁଁ ଗ୍ରାସ କରି ଚାଲିଲି । ତାଙ୍କ ଭାବନାର ପ୍ରାଞ୍ଜଳତା ଓ ଅଦମନୀୟ ଦୄଢପ୍ରତିଜ୍ଞା ଥିଲା ସଂକ୍ରାମକ । ସେ ଥିଲେ ଏମିତି ଜଣେ ଯୁବକ ଯିଏ ନିଜ ଯୌବନର ଶିଖର ସ୍ତରରେ ଏବଂ ତାଙ୍କର ସୄଜନ ଓ ଶାରୀରିକ ଶକ୍ତିର ଚରମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଏକ ବୄହତ୍ତର ଲକ୍ଷ ପାଇଁ ନିଜ ଜୀବନକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳୀ ଦେଇଦେଲେ । ଲାଲା ଲଜପତ୍ ରାୟଙ୍କ ହତ୍ୟାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାପାଇଁ ସେ ଜଣେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଅଫିସରଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଥିବା ଯୋଗୁଁ ତାଙ୍କୁ ଫାଶି ଦଣ୍ଡାଦେଶ ହୋଇଥିଲା । ଏପରିକି ଆସନ୍ନ ଫାଶି ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ନିଜର ସ୍ପଷ୍ଟଭାବନା ଲେଖି ଚାଲିଥିଲେ । ଫାଶି ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଡାକରା ଆସିବା ବେଳେ ବି ସେ ବହି ପଢିବାରେ ମଗ୍ନ ଥିଲେ । ଜ୍ଞାନ ଆହରଣ ପାଇଁ ତାଙ୍କ ଭିତରେ ଥିବା ତୄଷ୍ଣା ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅଟେ ।
ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଭଳି ଭଗତ ସିଂ ମଧ୍ୟ ମୋର ଅନ୍ତଃସ୍ବର ହେଲେ । ସେ ମୋର ତୄତୀୟ ଗୁରୁ ହେଲେ, ଯିଏ ମୋତେ ଯୌବନର ସଜୀବତା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ କ୍ଷଣସ୍ଥାୟିତା ବିଷୟରେ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଥିଲେ । ସେ ମୋତେ ବୁଝାଇଲେ ଯେ ଆମ ଘର ବାହାରେ ବି ଅନେକ ଘଟଣା ଘଟୁଛି – ସମାଜରୁ ବିଛିନ୍ନ ହୋଇ କଟୁଥିବା ଜୀବନ, ଆମ ଚାରିପଟରେ ଥିବା ଲୋକଙ୍କର ଦୁ୍ଃଖ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ପ୍ରତି ଉଦାସୀନ ହୋଇ କଟୁଥିବା ଜୀବନକୁ ବଞ୍ଚିବାରେ କିଛି ଲାଭ ନାହିଁ ।
ଅବଶ୍ୟ, ଏହି ତିନି ଜଣ ଗୁରୁଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଆହୁରି ଅନେକ ଗୁରୁ ଅଛନ୍ତି ଯେଉଁମାନେ ମୋ ଜୀବନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ବୋଧହୁଏ ମୋର ସେ ସମୟର ମାନସିକ ସ୍ଥିତି ଯୋଗୁଁ ଏହି ତିନିଜଣଙ୍କୁ ମୁଁ ସେମାନଙ୍କ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଢଙ୍ଗ ପାଇଁ ଗୁରୁ ରୁପେ ପାଇଲି ।
(ସୌଜନ୍ୟ – ଦି ସ୍କ୍ରୋଲ୍.ଇନ)
