ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ଭାରତ କେବଳ ବିଶ୍ୱର ଚତୁର୍ଥ ବୃହତ ଅର୍ଥନୀତି ନୁହେଁ; ଏହା ଆଜି ସବୁଠାରୁ ସମାନତାପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଜ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ। ବିଶ୍ୱ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତର ଗିନି ସୂଚକାଙ୍କ 25.5 ରେ ରହିଛି, ଯାହା ଏହାକୁ ସ୍ଲୋଭାକ ଗଣରାଜ୍ୟ, ସ୍ଲୋଭେନିଆ ଏବଂ ବେଲାରୁଷ ପରେ ବିଶ୍ୱର ଚତୁର୍ଥ ସର୍ବାଧିକ ସମାନ ଦେଶ କରିଥାଏ। ଏହା ଏକ ବିଶାଳ ଓ ବିବିଧତା ବିଶିଷ୍ଟ ଦେଶ ପାଇଁ ଏକ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ସଫଳତା। ଏହା ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ ଯେ ଭାରତର ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି କିପରି ଏହାର ଜନସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକ ସମାନ ଭାବରେ ବାଣ୍ଟି ହୋଇଛି। ଏହି ସଫଳତା ପଛରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ହ୍ରାସ, ଆର୍ଥିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତିକରଣ ଏବଂ ସର୍ବାଧିକ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କୁ ସିଧାସଳଖ କଲ୍ୟାଣ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିବା ପଦକ୍ଷେପ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ।
ଗିନି ସୂଚକାଙ୍କ ହେଉଛି ଏକ ଦେଶର ପରିବାର କିମ୍ବା ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆୟ, ସମ୍ପତ୍ତି କିମ୍ବା ବ୍ୟବହାର କିପରି ସମାନ ଭାବରେ ବଣ୍ଟନ କରାଯାଏ ତାହା ବୁଝିବାର ଏକ ସରଳ କିନ୍ତୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଉପାୟ। ଏହାର ମୂଲ୍ୟ 0 ରୁ 100 ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ। 0 ସ୍କୋରର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାନତା। 100 ସ୍କୋରର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ପାଖରେ ସମସ୍ତ ଆୟ, ସମ୍ପତ୍ତି କିମ୍ବା ବ୍ୟବହାର ସୁବିଧା ଅଛି ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଖରେ କିଛି ନାହିଁ, ତେଣୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସମାନତା। ଗିନି ସୂଚକାଙ୍କ ଯେତେ ଅଧିକ ହୁଏ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସେତେ ଅଧିକ ଅସମାନତା ରହିଛି ବୋଲି ଜଣାଯାଏ।
ସଦ୍ୟତମ ବିଶ୍ୱ ବ୍ୟାଙ୍କ ତଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତର ଗିନି ସୂଚକାଙ୍କ 25.5 ରହିଛି। ଏହା ଭାରତକୁ ଆପେକ୍ଷିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଶ୍ୱର ସବୁଠାରୁ ସମାନ ଦେଶମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥାନିତ କରିଛି। ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଭାରତର ଏକ ସମାନ ସମାଜ ଆଡକୁ ଯାତ୍ରା ଏହାର ଗିନି ସୂଚକାଙ୍କରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି। 2011 ରେ ସୂଚକାଙ୍କ 28.8 ରେ ରହିଥିଲା ଏବଂ 2022 ରେ 25.5 ରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲା। ଏହି ସ୍ଥିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦର୍ଶାଉଛି ଯେ ଭାରତ ସାମାଜିକ ସମାନତା ସହିତ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ ମିଶ୍ରଣ କରିବାରେ ସ୍ଥିର ପ୍ରଗତି କରିଛି।
ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ହ୍ରାସ ବୃହତ ସମାନତାକୁ ଆଗେଇ ନେଉଛି: ଗିନି ସୂଚକାଙ୍କ ଉପରେ ଭାରତର ଦୃଢ଼ ସ୍ଥିତି ଏକ ସଂଯୋଗ ନୁହେଁ। ଏହା ଗ୍ରାମୀଣ ଏବଂ ସହରାଞ୍ଚଳ ଉଭୟରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ହ୍ରାସ କରିବାରେ ଦେଶର ନିରନ୍ତର ସଫଳତା ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ଜଡିତ। ବିଶ୍ୱ ବ୍ୟାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସ୍ପ୍ରିଙ୍ଗ 2025 ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଏବଂ ସମାନତା ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଏହି ସଫଳତାକୁ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ବର୍ଷଗୁଡ଼ିକରେ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛି। ରିପୋର୍ଟ ଅନୁସାରେ, ଗତ ଦଶନ୍ଧିରେ 171 ନିୟୁତ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ମଧ୍ୟରୁ ମୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି।
ବୃହତ୍ତର ଆୟ ସମାନତା ଦିଗରେ ଭାରତର ଅଗ୍ରଗତି ସରକାରୀ ପଦକ୍ଷେପର ଏକ ଶୃଙ୍ଖଳା ଦ୍ୱାରା ସମର୍ଥିତ। ଏହି ଯୋଜନାଗୁଡ଼ିକ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରବେଶକୁ ଉନ୍ନତ କରିବା, କଲ୍ୟାଣକାରୀ ଲାଭକୁ ଦକ୍ଷତାର ସହିତ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଏବଂ ଦୁର୍ବଳ ଗୋଷ୍ଠୀଗୁଡ଼ିକୁ ସମର୍ଥନ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖିଛି। ଏଥିପାଇଁ କିଛି ପ୍ରମୁଖ ଯୋଜନା ଏବଂ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜନଧନ ଯୋଜନା: ଆର୍ଥିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତି ଭାରତର ସାମାଜିକ ସମାନତା ପ୍ରଚେଷ୍ଟାର କେନ୍ଦ୍ରରେ ରହିଛି। ଜୁନ୍ 25, 2025 ସୁଦ୍ଧା 55.69 କୋଟିରୁ ଅଧିକ ଲୋକଙ୍କର ଜନଧନ ଆକାଉଣ୍ଟ ଅଛି, ଯାହା ସେମାନଙ୍କୁ ସରକାରୀ ସୁବିଧା ଏବଂ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ବ୍ୟାଙ୍କିଂ ସେବାରେ ସିଧାସଳଖ ପ୍ରବେଶ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।
ଆଧାର ଏବଂ ଡିଜିଟାଲ ପରିଚୟ: ଆଧାର ସାରା ଦେଶର ବାସିନ୍ଦାଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଅନନ୍ୟ ଡିଜିଟାଲ ପରିଚୟ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଛି। ଜୁଲାଇ 3, 2025 ସୁଦ୍ଧା, 142 କୋଟିରୁ ଅଧିକ ଆଧାର କାର୍ଡ ଜାରି କରାଯାଇଛି। ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଶ୍ୱସ୍ତ ପ୍ରମାଣୀକରଣ ମାଧ୍ୟମରେ ସଠିକ୍ ସମୟରେ ସଠିକ୍ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଖରେ ଲାଭ ପହଞ୍ଚିବା ନିଶ୍ଚିତ କରିଥାଏ।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଲାଭ ହସ୍ତାନ୍ତର (ଡିବିଟି): ଡିବିଟି ବ୍ୟବସ୍ଥା କଲ୍ୟାଣକାରୀ ଦେୟକୁ ସୁଗମ କରିଛି, ଲିକେଜ୍ ଏବଂ ବିଳମ୍ବକୁ ହ୍ରାସ କରିଛି। ମାର୍ଚ୍ଚ 2023 ସୁଦ୍ଧା କ୍ରମାଗତ ସଞ୍ଚୟ ଟ.3.48 ଲକ୍ଷ କୋଟିରେ ପହଞ୍ଚିଛି, ଯାହା ଏହାର ଦକ୍ଷତା ଏବଂ ପରିମାଣକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ।
ଆୟୁଷ୍ମାନ ଭାରତ: ସାମାଜିକ ସମାନତାକୁ ଉନ୍ନତ କରିବା ପାଇଁ ଗୁଣାତ୍ମକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଉପଲବ୍ଧତା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ଆୟୁଷ୍ମାନ ଭାରତ ଯୋଜନା ପ୍ରତି ପରିବାରକୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଟ. 5 ଲକ୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କଭରେଜ୍ ପ୍ରଦାନ କରେ। 3 ଜୁଲାଇ, 2025 ସୁଦ୍ଧା, 41.34 କୋଟିରୁ ଅଧିକ ଆୟୁଷ୍ମାନ କାର୍ଡ ଜାରି କରାଯାଇଛି। ଏହି ଯୋଜନାକୁ ସାରା ଦେଶରେ 32,000 ରୁ ଅଧିକ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ହସ୍ପିଟାଲ ଦ୍ୱାରା ସମର୍ଥିତ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ସରକାର ଆୟ ନିର୍ବିଶେଷରେ 70 ବର୍ଷ ଏବଂ ତଦୁର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ବୟସର ସମସ୍ତ ନାଗରିକଙ୍କୁ ଏହି କଭରେଜ୍ ପ୍ରଦାନ କରିବା ପାଇଁ ଆୟୁଷ୍ମାନ ବୟ ବନ୍ଦନ ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ କରିଛନ୍ତି। ଆୟୁଷ୍ମାନ ଭାରତ ଡିଜିଟାଲ୍ ମିଶନ୍ ଏହି ପ୍ରୟାସକୁ ଆହୁରି ମଜବୁତ କରିଛି, ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ଡିଜିଟାଲ୍ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ସହିତ ଯୋଡ଼ିବା ପାଇଁ 79 କୋଟିରୁ ଅଧିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଆକାଉଣ୍ଟ୍ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଛି।
ଷ୍ଟାଣ୍ଡ–ଅପ୍ ଇଣ୍ଡିଆ: ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା ପାଇଁ, ଷ୍ଟାଣ୍ଡ-ଅପ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଯୋଜନା ଗ୍ରୀନଫିଲ୍ଡ ଉଦ୍ୟୋଗ ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ଏସସି/ଏସଟି ଏବଂ ମହିଳା ଉଦ୍ୟୋଗୀଙ୍କୁ ଟ.10 ଲକ୍ଷରୁ ଟ.1 କୋଟି ମଧ୍ୟରେ ଋଣ ପ୍ରଦାନ କରେ। ଜୁଲାଇ 3, 2025 ସୁଦ୍ଧା, 2.75 ଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ ଆବେଦନ ମଞ୍ଜୁର କରାଯାଇଛି, ଯାହାର ମୋଟ ପାଣ୍ଠି ପରିମାଣ ଟ.62,807.46 କୋଟି। ଏହି ପଦକ୍ଷେପ ପଛୁଆ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ନିଜ ସର୍ତ୍ତରେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ସଶକ୍ତ କରିଥାଏ।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଗରିବ କଲ୍ୟାଣ ଅନ୍ନ ଯୋଜନା (ପିଏମଜିକେଏୱାଇ): ଖାଦ୍ୟ ସୁରକ୍ଷା ସାମାଜିକ ସୁରକ୍ଷାର ଏକ ସ୍ତମ୍ଭ ଭାବରେ ରହିଛି। କୋଭିଡ୍-19 ମହାମାରୀ ସମୟରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ପିଏମଜିକେଏୱାଇ ସମାଜର ସବୁଠାରୁ ଦୁର୍ବଳ ବର୍ଗର ଲୋକଙ୍କ ସେବା କରିଆସୁଛି। ଡିସେମ୍ବର 2024 ସୁଦ୍ଧା, ଏହି ଯୋଜନା 80.67 କୋଟି ହିତାଧିକାରୀଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଛି, ମାଗଣା ଖାଦ୍ୟ ଶସ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରୁଛି ଏବଂ ସଙ୍କଟ ସମୟରେ କେହି ପଛରେ ନପଡ଼ିବେ ତାହା ନିଶ୍ଚିତ କରୁଛି।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ଯୋଜନା: ପାରମ୍ପରିକ କାରିଗର ଏବଂ କାରିଗରମାନେ ଭାରତର ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ଗଠନ ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ଯୋଜନା ସେମାନଙ୍କୁ ବନ୍ଧକମୁକ୍ତ ଋଣ, ଟୁଲକିଟ୍, ଡିଜିଟାଲ୍ ତାଲିମ ଏବଂ ମାର୍କେଟିଂ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରେ। ଜୁଲାଇ 3, 2025 ସୁଦ୍ଧା, 29.95 ଲକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତି ଏହି ଯୋଜନା ଅଧୀନରେ ପଞ୍ଜୀକରଣ କରିଛନ୍ତି, ଯାହା ଗ୍ରାମୀଣ ଏବଂ ଅର୍ଦ୍ଧ-ସହରୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ଜୀବିକା ସଂରକ୍ଷଣ ଏବଂ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତିମୂଳକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଛି।
ଆୟ ସମାନତା ପାଇଁ ଭାରତର ପଥ ସ୍ଥିର ଏବଂ କେନ୍ଦ୍ରିତ ହୋଇଛି। 25.5 ର ଗିନି ସୂଚକାଙ୍କ କେବଳ ଏକ ସଂଖ୍ୟା ନୁହେଁ। ଏହା ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନରେ ପ୍ରକୃତ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ। ବର୍ତ୍ତମାନ ଅଧିକ ପରିବାର ଖାଦ୍ୟ, ବ୍ୟାଙ୍କିଙ୍ଗ, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଏବଂ ଚାକିରିର ସୁବିଧା ପାଇଛନ୍ତି।
ଭାରତକୁ ଯାହା ଅଲଗା କରେ ତାହା ହେଉଛି ଦୃଢ଼ ସାମାଜିକ ସୁରକ୍ଷା ସହିତ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାରକୁ ସନ୍ତୁଳିତ କରିବାର କ୍ଷମତା। ଜନ ଧନ, ଡିବିଟି ଏବଂ ଆୟୁଷ୍ମାନ ଭାରତ ଭଳି ଲକ୍ଷ୍ୟଭିତ୍ତିକ ଯୋଜନାଗୁଡ଼ିକ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ବ୍ୟବଧାନକୁ ଦୂର କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଛି। ସେହି ସମୟରେ, ଷ୍ଟାଣ୍ଡ-ଅପ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଏବଂ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ଯୋଜନା ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଗୁଡ଼ିକ ଲୋକଙ୍କୁ ନିଜ ସର୍ତ୍ତରେ ସମ୍ପତ୍ତି ସୃଷ୍ଟି ଏବଂ ଜୀବିକା ସୁରକ୍ଷିତ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଛି। ବିଶ୍ୱ ବିକାଶକୁ ନ୍ୟାୟ ସହିତ ମିଶ୍ରଣ କରୁଥିବା ମଡେଲଗୁଡ଼ିକୁ ଖୋଜୁଥିବା ସମୟରେ, ଭାରତର ଉଦାହରଣ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ସାମ୍ନାକୁ ଆସିଛି। ଏହାର ଅଭିଜ୍ଞତା ଦର୍ଶାଏ ଯେ ସମାନତା ଏବଂ ବିକାଶ ପୃଥକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନୁହେଁ। ଯେତେବେଳେ ଦୃଢ଼ ନୀତି ଏବଂ ସମନ୍ବିତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଦ୍ୱାରା ସମର୍ଥିତ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ଦେଶ ବିକାଶ ପଥରେ ଅଗ୍ରସର ହୋଇଥାଏ।