ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ‘ଡିଜିଟାଲ ସାର୍ବଜନୀନ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଉପରେ ଆଧାରିତ ଭାରତର ଜି-୨୦ ଟାସ୍କ ଫୋର୍ସ’ର ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ରିପୋର୍ଟ ନୂଆଦିଲ୍ଲୀରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି। ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ଆର୍ଥିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତୀକରଣ ଏବଂ ବିକାଶ ପାଇଁ ଡିଜିଟାଲ ସାର୍ବଜନୀନ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଉପରେ ଭାରତର ଜି-୨୦ ଟାସ୍କ ଫୋର୍ସ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହି ଏହି ଟାସ୍କ ଫୋର୍ସର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ ଭାରତର ଜି-୨୦ ସେର୍ପା ଅମିତାଭ କାନ୍ତ ଏବଂ ଇନ୍ଫୋସିସର ସହ-ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ତଥା ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ତଥା ୟୁଆଇଡିଏଆଇ (ଆଧାର)ର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ନନ୍ଦନ ନିଲେକାନି।
ଏହି ଟାସ୍କ ଫୋର୍ସର କାର୍ଯ୍ୟ ଭାରତର ଜି-୨୦ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା ସମୟରେ ଡିଜିଟାଲ ପବ୍ଲିକ ଇନଫ୍ରାଷ୍ଟ୍ରକଚର (ଡିପିଆଇ)ର ସଂଜ୍ଞା ଓ ଢାଞ୍ଚାକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା ଏବଂ ବ୍ରାଜିଲ ତଥା ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା ସମୟରେ ଏହାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ପାଇଁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ।
ଅତ୍ୟନ୍ତ ସଫଳ ଜି-୨୦ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା ପରେ ଏବଂ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଶେଷ ହେବା ପରେ, ଟାସ୍କ ଫୋର୍ସର ରିପୋର୍ଟ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଡିପିଆଇର ଭିତ୍ତିଭୂମିକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିବାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖିଛି। ଅର୍ଥ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟାପାର ବିଭାଗର ୱେବସାଇଟରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରିପୋର୍ଟ ଉପଲବ୍ଧ ଅଛି:
https://dea.gov.in/sites/default/files/Report%20of%20Indias%20G20%20Task%20Force%20On%20Digital%20Public%20Infrastructure.pdf
ରିପୋର୍ଟ ଉନ୍ମୋଚନ ଅବସରରେ ଭାରତର ଜି-୨୦ ସେର୍ପା ଶ୍ରୀ ଅମିତାଭ କାନ୍ତ କହିଛନ୍ତି, ଡିଜିଟାଲ ପବ୍ଲିକ ଇନଫ୍ରାଷ୍ଟ୍ରକଚରରେ ଭାରତ ଏକ ଅବିଶ୍ୱସନୀୟ ପୋଲ ଭଲ୍ଟ କରିଛି। ବିନା ଡିପିଆଇରେ ଯାହା ୫୦ ବର୍ଷ ଲାଗିଥାନ୍ତା ତାହା ଆମେ ୯ ବର୍ଷରେ ହାସଲ କରିଥିଲୁ। ଆଜି ଭାରତରେ ୟୁପିଆଇ ରାସ୍ତାକଡ଼ ବ୍ୟବସାୟୀଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବଡ଼ ବଡ଼ ସପିଂ ମଲ୍ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସବୁ ସ୍ତରରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଛି, ଯେଉଁଥିରେ ବିଶ୍ୱସ୍ତରରେ ସର୍ବାଧିକ ଡିଜିଟାଲ୍ କାରବାର ହେଉଛି, ଯାହାର ଅଂଶ ପ୍ରାୟ ୪୬% ରହିଛି। ୧୬୦ ନିୟୁତ ହିତାଧିକାରୀଙ୍କ ବ୍ୟାଙ୍କ ଆକାଉଣ୍ଟକୁ ୪.୫ ବିଲିୟନ ଡଲାର ଟ୍ରାନ୍ସଫର ହେଉ କିମ୍ବା ମୋବାଇଲରେ ଡିଜିଟାଲ ଟିକା ସାର୍ଟିଫିକେଟ ସହ ଦୁଇ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ୨.୫ ନିୟୁତ ଟିକା ବଣ୍ଟନ ସୁବିଧା ହେଉ, ଏସବୁ କୋଭିଡ୍-୧୯ ମହାମାରୀରୁ ମୁକୁଳିବା ପାଇଁ ଭାରତ ପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇଛି। ଡିଜିଟାଇଜେସନ୍ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆମେ ବହୁତ ଉନ୍ନତ ଏବଂ ମୋର ବିଶ୍ୱାସ, ଏହି ରିପୋର୍ଟ ବିଶ୍ୱ ପାଇଁ ମାର୍ଗଦର୍ଶକ ହେବ।
ଏହି ଅବସରରେ ଟାସ୍କ ଫୋର୍ସର ସହ-ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଶ୍ରୀ ନନ୍ଦନ ନିଲେକାନି କହିଲେ, ସାରା ବିଶ୍ୱର ସରକାର ଏବଂ ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ଅନୁଭବ କରୁଛନ୍ତି ଯେ ଯଦି ସେମାନେ ପ୍ରକୃତରେ ଏସଡିଜି ଏବଂ ସାମାଜିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଯଥା ସମାବେଶୀ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି, ତେବେ ଏହାକୁ ସମ୍ଭବ କରିବା ପାଇଁ ଏହାର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଡିପିଆଇ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ । ନାଗରିକମାନଙ୍କ ଜୀବନରେ ନାଟକୀୟ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ଏବଂ ଶାସନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାର କ୍ଷମତା ଡିପିଆଇ ପାଖରେ ଅଛି । ଏହା ଭାରତରେ ଘଟିଛି ଏବଂ ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ଡିଜିଟାଲ ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଆଧାର ଆଇଡି ସିଷ୍ଟମରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରାୟ ୧.୩ ବିଲିୟନ ଭାରତୀୟଙ୍କ ପାଖରେ ଏହି ଡିଜିଟାଲ ଆଇଡି ରହିଛି ଏବଂ ଆଧାର ମାଧ୍ୟମରେ ଦୈନିକ ହାରାହାରି ୧୦ ନିୟୁତ ଇକେୱାଇସି ସୁବିଧା କରାଯାଉଛି । ଇତିମଧ୍ୟରେ, ୟୁପିଆଇ ମାସିକ ୧୩ ବିଲିୟନ କାରବାରକୁ ସୁଗମ କରିଥାଏ, ପ୍ରାୟ ୩୫୦ ନିୟୁତ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ୫୦ ନିୟୁତ ବ୍ୟବସାୟୀଙ୍କୁ ସେବା ଯୋଗାଇଥାଏ ଏବଂ ଡିପିଆଇ ସକ୍ଷମ ସିଧାସଳଖ ହସ୍ତାନ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଯୋଜନାରେ ୪୧ ବିଲିୟନ ଡଲାର ସଞ୍ଚୟ କରିଛି । ତେଣୁ, ଏହା ଆଉ ଏକ ବିକଳ୍ପ କିମ୍ବା ବିଳାସ ନୁହେଁ, ଆମେ ଯେଉଁଠାରେ ଚାହୁଁଛୁ ସେଠାକୁ ଯିବା ପାଇଁ ଡିପିଆଇ ଜରୁରୀ। ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ଡିପିଆଇ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟର ଭବିଷ୍ୟତ ଗତିପଥ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାରେ ଏହି ରିପୋର୍ଟ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିବ।
ଭାରତର ଜି-୨୦ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା ପ୍ରମୁଖ ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ବିକାଶମୂଳକ ଏଜେଣ୍ଡା ଉପରେ ବୈଶ୍ୱିକ ନୀତି ଆଲୋଚନାକୁ ସ୍ଥିର ଏବଂ ଚଳାଇବାପାଇଁ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ଲୋକଙ୍କ ବିକାଶ ଏବଂ ସଶକ୍ତୀକରଣ ପାଇଁ ଅନ୍ୟତମ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସକ୍ଷମ ହେଉଛି ବୈଷୟିକ ଉଦ୍ଭାବନ ଏବଂ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଭିତ୍ତିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ । ଭାରତର ଡିଜିଟାଲ ସାର୍ବଜନୀନ ଭିତ୍ତିଭୂମି (ଡିପିଆଇ) – ଡିଜିଟାଲ ପରିଚୟ, ଦ୍ରୁତ ଦେୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ ସହମତି ଭିତ୍ତିକ ଡାଟା ଆଦାନପ୍ରଦାନ – ଦର୍ଶାଇଛି ଯେ କିପରି ୧.୪ ବିଲିୟନ ବ୍ୟକ୍ତି ଆର୍ଥିକ, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଶିକ୍ଷା, ଇ-ଗଭର୍ଣ୍ଣାନ୍ସ, ଟିକସ, ଦକ୍ଷତା ଇତ୍ୟାଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମାଜିକ-ଅର୍ଥନୈତିକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସେବା ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇପାରିବେ । ଏହି ଭିତ୍ତିଭୂମି ସରକାରୀ ଏବଂ ବେସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଦୃଢ଼ ଭାଗିଦାରୀର ପରିଣାମ, ଭାରତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଆକାର ଏବଂ ବିବିଧତାକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ସହାୟକ ହେବ । ଏଭଳି ଡିଜିଟାଲ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉଭୟ ଉନ୍ନତ ତଥା ଉଦୀୟମାନ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଘରୋଇ ଏବଂ ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରର ଉତ୍ପାଦକତା ରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଉନ୍ନତି ଆଣିପାରିବ ଏବଂ ଉଚ୍ଚ ଏବଂ ସ୍ଥାୟୀ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରିବା ପାଇଁ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱର ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ଉପକୃତ କରିପାରିବ । ଜି-୨୦ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା ସମୟରେ ଭାରତ ଡିପିଆଇ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତର ସଫଳତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ଏକ ଦୃଢ଼ ଡିଜିଟାଲ ଏଜେଣ୍ଡା ଚଳାଇପାରିବ ଏବଂ ଉଭୟ ଫାଇନାନ୍ସ ଟ୍ରାକ୍ ଏବଂ ସେର୍ପା ଟ୍ରାକ୍ ଅଧୀନରେ ଡିପିଆଇ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ରିପୋର୍ଟ ଏବଂ ବିତରଣ ଉପରେ ସମସ୍ତ ଜି-୨୦ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସର୍ବସମ୍ମତ ସମର୍ଥନ ହାସଲ କରିପାରିବ।
ଡିପିଆଇ ଉପରେ ଭାରତର ଜି-୨୦ ଟାସ୍କଫୋର୍ସ ର ରିପୋର୍ଟ ବିଷୟରେ
ଏହି ରିପୋର୍ଟରେ ତିନୋଟି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଂଶ କୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି ଯାହା ସାମୂହିକ ଭାବରେ ବିଶ୍ୱସ୍ତରୀୟ ଡିପିଆଇ ଉନ୍ନତି ଏବଂ ଗ୍ରହଣ ପାଇଁ ଆଭିମୁଖ୍ୟକୁ ଉନ୍ମୋଚନ କରେ । ଭାଗ ୧ ରେ, ଡିପିଆଇ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଏକ ପରିବର୍ତନକାରୀ ପାରାଡାଇମ୍ ଭାବରେ ଉଭା ହୋଇଛି ଯାହା ଅଭିନବ ବୈଷୟିକ ସମାଧାନ ମାଧ୍ୟମରେ ବିଶ୍ୱସ୍ତରୀୟ ଆହ୍ୱାନଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଭାବରେ ମୁକାବିଲା କରେ । ରିପୋର୍ଟର ଦ୍ୱିତୀୟ ଭାଗରେ ଭାରତ କିପରି ନିଜର ଡିପିଆଇ ଏଜେଣ୍ଡାକୁ ଆଗକୁ ବଢ଼ାଇଛି, ବିଶେଷକରି ୨୦୨୩ ରେ ଜି-୨୦ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା ସମୟରେ ଫାଇନାନ୍ସ ଟ୍ରାକ୍ର ଗ୍ଲୋବାଲ ପାର୍ଟନରସିପ୍ ଫର୍ ଫାଇନାନ୍ସିଆଲ ଇନକ୍ଲୁଜେସନ୍ (ଜିପିଏଫ୍ଆଇ) ଏବଂ ଶେର୍ପା ଟ୍ରାକ୍ର ଡିଜିଟାଲ୍ ଇକୋନୋମି ୱାର୍କିଂ ଗ୍ରୁପ୍ (ଡିଇଡବ୍ଲ୍ୟୁଜି) ସମେତ ଏହାର ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ଅଧୀନରେ ରହିଛି। ରିପୋର୍ଟର ୩ୟ ଭାଗରେ ଏକ ଆଗୁଆ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଯାଇଛି, ଯେଉଁଥିରେ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଡିପିଆଇକୁ ଉନ୍ନତ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ରଣନୈତିକ ବ୍ଲୁପ୍ରିଣ୍ଟ ଏବଂ ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ନୀତି ସୁପାରିସ ମାଧ୍ୟମରେ ବିଶ୍ୱସ୍ତରରେ ରୂପରେଖ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଛି ।
ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳ ଏବଂ ଦେଶ ବିଶେଷ କରି ଗ୍ଲୋବାଲ ସାଉଥ୍ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଡିପିଆଇ ଇକୋସିଷ୍ଟମକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ ଏବଂ ଉପଯୋଗ କରିବା ପାଇଁ ବହୁରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଉପସ୍ଥିତିର ପରିସର ସହିତ ବିଶ୍ୱସ୍ତରୀୟ ମାନର ଏକ ବିଦ୍ୟମାନ ସଂସ୍ଥାକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପରେ ମଧ୍ୟ ରିପୋର୍ଟରେ ଆଲୋକପାତ କରାଯାଇଛି। ବିଶ୍ୱର ଅନେକ ଦେଶ ସେମାନଙ୍କର ଜାତୀୟ ଡିଜିଟାଲ ଭିତ୍ତିଭୂମିକୁ କିପରି ବିକଶିତ କରି ସରକାରୀ ସେବା ଯୋଗାଣରେ ବ୍ୟାପକ ଉନ୍ନତି ମାଧ୍ୟମରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତିକୁ ତ୍ୱରାନ୍ୱିତ କରିପାରିବେ ଏବଂ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ରେ ଉନ୍ନତି ଆଣି ଏବଂ ଦୂରତା ହ୍ରାସ କରି ଲୋକ ଏବଂ ଅନୁଷ୍ଠାନ ମଧ୍ୟରେ ବିଶ୍ୱାସ କୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବେ ତାହା ଉପରେ ବିଚାର କରୁଛନ୍ତି । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ, ବିଶେଷକରି ଗ୍ଲୋବାଲ ସାଉଥରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ପାଇଁ ଡିପିଆଇ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟର ଭବିଷ୍ୟତ ଗତିପଥ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାରେ ଏହି ରିପୋର୍ଟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିବ ।
ଟାସ୍କ ଫୋର୍ସ ବିଷୟରେ
ଡିଜିଟାଲ ସାର୍ବଜନୀନ ଭିତ୍ତିଭୂମି (ଡିପିଆଇ) ଏବଂ ଆର୍ଥିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତୀକରଣ ଉପରେ ଭାରତର ଜି-୨୦ ପ୍ରେସିଡେନ୍ସି ଏଜେଣ୍ଡା ଏବଂ ପ୍ରାଥମିକତା ହାସଲ କରିବା ର ତଦାରଖ ଏବଂ ସୁବିଧା ପାଇଁ ଜାନୁଆରୀ ୨୦୨୩ରେ ଏହି ଟାସ୍କ ଫୋର୍ସ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା । ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଡିଜିଟାଲ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି ଏବଂ ଡିପିଆଇ ଗ୍ରହଣ କରି ଜି-୨୦ ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ କିପରି ଉତ୍ପାଦକତା ବୃଦ୍ଧି କରିପାରିବେ ଏବଂ ସରକାରଙ୍କ ଡିଜିଟାଲ ଅର୍ଥନୀତି ନୀତି ଏବଂ ନିୟମାବଳୀରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିପାରିବେ ସେ ବିଷୟରେ ଟାସ୍କ ଫୋର୍ସ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଥିଲା। ଟାସ୍କ ଫୋର୍ସର ଗଠନ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଯାଇଛି ।
‘ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ଆର୍ଥିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତୀକରଣ ଏବଂ ବିକାଶ ପାଇଁ ଡିଜିଟାଲ ସାର୍ବଜନୀନ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଉପରେ ଭାରତର ଜି-୨୦ ଟାସ୍କଫୋର୍ସ’ର ଗଠନ ନିମ୍ନଲିଖିତ:
ସହ-ଅଧ୍ୟକ୍ଷ
୧. ଶ୍ରୀ ଅମିତାଭ କାନ୍ତ (ଭାରତର ଜି-୨୦ ସେର୍ପା)
୨. ଶ୍ରୀ ନନ୍ଦନ ନିଲେକାଣୀ
ସଦସ୍ୟମାନେ
୩. ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟାପାର ସଚିବ(ଡିଇଏ), ସଦସ୍ୟ ସଂଯୋଜକ
୪. ସଚିବ, ଫାଇନାନ୍ସିଆଲ ସର୍ଭିସେସ୍ (ଡିଇଏ) ବିଭାଗ
୫. ସଚିବ, ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ୍ସ ଓ ସୂଚନା ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା (ଏମ୍ଇଆଇଟିୱାଇ)
୬. ବୈଦେଶିକ ବ୍ୟାପାର ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ସଚିବ
୭. ଡେପୁଟି ଗଭର୍ଣ୍ଣର, ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ (ଆରବିଆଇ)
୮. ସିଇଓ, ନ୍ୟାସନାଲ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ ଫର ଟ୍ରାନ୍ସଫର୍ମିଂ ଇଣ୍ଡିଆ (ନୀତି ଆୟୋଗ)
୯. ମୁଖ୍ୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ପରାମର୍ଶଦାତା, ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟାପାର ବିଭାଗ (ଡିଇଏ)
୧୦. ସିଇଓ, ୟୁନିକ୍ ଆଇଡେଣ୍ଟିଫିକେସନ୍ ଅଥରିଟି ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ (ୟୁଆଇଡିଏଆଇ)
୧୧. ଏମଡି, ନ୍ୟାସନାଲ ପେମେଣ୍ଟ କର୍ପୋରେସନ୍ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ (ଏନପିସିଆଇ)
