ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ‘ସମ୍ମାନିତ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ, ଆପଣ ତିନି ମୂର୍ତ୍ତି ଭବନକୁ ମୋ ପିତା ପଣ୍ଡିତ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ସ୍ମାରକୀ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି ନା ନିଜେ ସେଠାରେ ରହିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି ତାହା ଶୀଘ୍ର ସ୍ଥିର କଲେ ଭଲ ହେବ। ଯଦିଓ ମୁଁ ସର୍ବଦା ବିଶ୍ୱାସ କରିଆସିଛି ଯେ ତିନମୂର୍ତ୍ତି ଭବନ ଜୀବନଧାରଣ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବହୁତ ବଡ଼, କିନ୍ତୁ ପଣ୍ଡିତ ନେହେରୁଙ୍କ କଥା ଭିନ୍ନ ଥିଲା। ତାଙ୍କୁ ଭେଟିଥିବା ଲୋକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବହୁତ ଅଧିକ ଥିଲା। ତେବେ ସ୍ଥିତି ଆଉ ସେମିତି ରହିବ ନାହିଁ। ଆପଣଙ୍କୁ ଭେଟିବା ପାଇଁ ବିଶେଷ ସଂଖ୍ୟକ ଲୋକ ରହିବେ ନାହିଁ।
୧୯୬୪ମସିହାରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଲାଲ ବାହାଦୁର ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଲେଖିଥିବା ଏକ ଚିଠିରେ ଏହି କଥା କହିଥିଲେ। ଏହାପରେ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ତିନି ମୂର୍ତ୍ତି ଭବନକୁ ନେହେରୁ ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ପରିଣତ କରିଥିଲେ। ମୋଦୀ ସରକାର ଏବେ ଏହି ନେହେରୁ ସ୍ମାରକୀର ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ଓ ପାଠାଗାର ରଖିଛନ୍ତି।
ତାହା ଥିଲା ୧୯୧୧ ମସିହା। ବ୍ରିଟିଶମାନେ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତର ଶୀତକାଳୀନ ରାଜଧାନୀକୁ କଲିକତାରୁ ଦିଲ୍ଲୀକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ। ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ସମୟରେ ଏଡ୍ୱିନ୍ ଲୁଟିଆନ୍ସଙ୍କ ସାମ୍ରାଜ୍ୟୀୟ ରାଜଧାନୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସମୟ ତୀବ୍ର ହୋଇଥିଲା। ଏହା ଅଧୀନରେ ୧୯୩୦ ମସିହାରେ ‘ଫ୍ଲାଗ୍ ଷ୍ଟାଫ୍ ହାଉସ୍’ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା।
ଏହା ଥିଲା ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତୀୟ ସେନାର କମାଣ୍ଡର-ଇନ୍-ଚିଫ୍ଙ୍କ ଶୀତକାଳୀନ ମୁଖ୍ୟାଳୟ ଏବଂ ସରକାରୀ ବାସଭବନ। ୩୦ ଏକର ପରିମିତ ଏହି ସୁନ୍ଦର କୋଠାକୁ ବ୍ରିଟିଶ ସୈନିକ ତଥା ଆର୍କିଟେକ୍ଟ ରବର୍ଟ ଟର୍ ରସେଲ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ଏହା ପୂର୍ବରୁ ରସେଲ ଦିଲ୍ଲୀର କନାଟ ପ୍ଲେସ୍ ଏବଂ ପଟୌଦି ପ୍ୟାଲେସର ଡିଜାଇନ୍ କରିଥିଲେ।
ଏହି କୋଠା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଭବନର ଦକ୍ଷିଣରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଏହା ପଥର ଓ ପ୍ଲାଷ୍ଟରରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହା ଭିକ୍ଟୋରିଆନ୍ ଏବଂ ଫ୍ରାନ୍ସ ଆର୍କିଟେକ୍ଟଙ୍କ ମିଶ୍ରଣ ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି।
ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ଏହି ଫ୍ଲାଗ୍ ଷ୍ଟାଫ୍ ହାଉସର ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ତିନିମୂର୍ତ୍ତି ଭବନ ରଖାଯାଇଥିଲା। ବାସ୍ତବରେ, ଏହି କୋଠା ବାହାରେ ଏକ ଛକ ଅଛି, ଯାହାର ମଝିରେ ତିନୋଟି ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି। ତିନୋଟି ମୂର୍ତ୍ତି ଯୋଗୁଁ ଏହି କୋଠାଟି ତିନିମୂର୍ତ୍ତି ଭବନ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲା।
ଏହି ତିନୋଟି ମୂର୍ତ୍ତିବ୍ରିଟିଶ ମୂର୍ତ୍ତିଶିଳ୍ପୀ ଲିଓନାର୍ଡ ଜେନିଙ୍ଗ୍ସ ତିଆରି କରିଥିଲେ। ଏଠାରେ ଉପସ୍ଥିତ ଥିବା ତିନିଜଣ ସୈନିକଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ମହୀଶୂର, ଯୋଧପୁର ଏବଂ ହାଇଦ୍ରାବାଦ ରାଜ୍ୟର ସଶସ୍ତ୍ର ସୈନିକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରୁଛି।
୧୯୨୨ ମସିହାରେ ଏହି ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା। ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ହାଇଫା ଯୁଦ୍ଧରେ ଯୋଧପୁର, ହାଇଦ୍ରାବାଦ ଓ ମହୀଶୂରର ଯବାନମାନେ ଭାରତ ତରଫରୁ ନିଜର ଅଦମ୍ୟ ସାହସ ଦେଖାଇଥିଲେ। ତାଙ୍କ ସ୍ମୃତିରେ ଏହି ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି। ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ଥାପନର ୮ ବର୍ଷ ପରେ ‘ଫ୍ଲାଗଷ୍ଟାଫ୍ ହାଉସ୍’ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା।
ନେହେରୁ ମାଉଣ୍ଟବ୍ୟାଟେନଙ୍କୁ ତିନିମୂର୍ତ୍ତି ଭବନରେ ରହିବାକୁ ବାରଣ କରିଥିଲେ
୧୯୪୭ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ୪ ତାରିଖରେ ଲର୍ଡ ମାଉଣ୍ଟବ୍ୟାଟେନ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଗଭର୍ଣ୍ଣର ଜେନେରାଲ ହେବେ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା। ଏହାପରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ଦେଶର ଶେଷ ଭାଇସରୟ ତଥା ପ୍ରଥମ ଗଭର୍ଣ୍ଣର ଜେନେରାଲ ଲର୍ଡ ମାଉଣ୍ଟବ୍ୟାଟେନଙ୍କୁ ଭାଇସରୟ ଗୃହ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅନ୍ୟତ୍ର ରହିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ।
ଜେବି କୃପାଲାନି ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ ‘ପଲିଟିକାଲ ଥିଙ୍କର୍ସ ଅଫ୍ ମଡର୍ଣ୍ଣ ଇଣ୍ଡିଆ’ରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପରାମର୍ଶ କ୍ରମେ ମାଉଣ୍ଟବ୍ୟାଟେନ୍ ଫ୍ଲାଗ୍ ଷ୍ଟାଫ୍ ହାଉସ୍ ଅର୍ଥାତ୍ ତିନିମୂର୍ତ୍ତି ଭବନକୁ ନିଜର ବାସଭବନ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ମାଉଣ୍ଟବ୍ୟାଟେନ୍ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କୁ ଏହି କଥା କହିଥିଲେ।
ନେହେରୁ ମନା କରିଦେଇଥିଲେ ଯେ ସେ (ମାଉଣ୍ଟବ୍ୟାଟେନ) ମାତ୍ର କିଛି ମାସ ପାଇଁ ଦେଶରେ ରହିବେ ଏବଂ ଏତେ କମ୍ ସମୟ ପାଇଁ ଘର ବଦଳାଇବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ। ଏହାପରେ ମାଉଣ୍ଟବ୍ୟାଟେନ୍ ଘର ବଦଳାଇବାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହେବା ପରେ ତିନି ମୂର୍ତ୍ତି ଭବନ ନେହରୁଙ୍କ ସରକାରୀ ବାସଭବନରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା
୧୯୪୭ ରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ତିନ ମୂର୍ତ୍ତି ଭବନରେ ରହିବେ ବୋଲି ସ୍ଥିର ହୋଇଥିଲା। ସେହି ସମୟରେ କମାଣ୍ଡର-ଇନ୍-ଚିଫ୍ ଫିଲ୍ଡ ମାର୍ଶାଲ ଅଚିନଲେକଙ୍କୁ ଅନ୍ୟ ଏକ କୋଠାକୁ ବଦଳି କରାଯାଇଥିଲା।
ଏହାପରେ ଦେଶର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନେହେରୁ ଏହାକୁ ନିଜର ବାସଭବନ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ଝିଅ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧି ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ସହ ଏହି ଘରେ ରହିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଥିଲା ଯେ ଏହି କୋଠା ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଘର ପାଇଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପଯୁକ୍ତ ଥିଲା କାରଣ ଫ୍ଲାଗ ଷ୍ଟାଫ୍ ହାଉସ୍ ଭାଇସରୟ ଗୃହ ପରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ସବୁଠାରୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କୋଠା ଥିଲା।
ସାମରିକ ସାମ୍ବାଦିକତାର ସ୍ତମ୍ଭ କୁହାଯାଉଥିବା ଷ୍ଟିଭେନ୍ ୱିଲକିନ୍ସନଙ୍କୁ ଦେଇଥିବା ଏକ ସାକ୍ଷାତ୍କାରରେ ପାକିସ୍ତାନୀ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନୀ ପରଭେଜ୍ ହୁଡବୟ ଏହି କଥା କହିଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ମତରେ ନେହେରୁ ସଙ୍କେତ ଦେବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ ଯେ ଭାରତର ସଂସଦ ସେନା ମୁଖ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ ରହିଛି। ତେବେ ଅନେକଙ୍କ ମତରେ ଏହା ସଠିକ୍ ଆକଳନ ନୁହେଁ କାରଣ ନେହେରୁ ଏଭଳି କୌଣସି ଆଡ଼ମ୍ବରରୁ ଦୂରେଇ ରହିଥିଲେ।
ସେମାନେ ଜାଣିଥିଲେ ଯେ ଏହାଦ୍ୱାରା କିଛି ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ। ମେ ୧୯୬୪ରେ ତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପୂର୍ବରୁ ସେ ପ୍ରାୟ ୧୬ ବର୍ଷ ଧରି ତିନିମୂର୍ତ୍ତି ଭବନରେ ରହୁଥିଲେ ଏବଂ ଏହିପରି ତିନିମୂର୍ତ୍ତି ଭବନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବାସଭବନ ଏବଂ ଦିଲ୍ଲୀର ଶକ୍ତି କେନ୍ଦ୍ରରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା।
ଏହାକୁ ପିଏମ୍ ହାଉସ୍ କରିବାକୁ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ନିଷ୍ପତ୍ତି, ତଥାପି ଶାସ୍ତ୍ରୀ ରହିପାରିଲେ ନାହିଁ
ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ପରେ ଲାଲ ବାହାଦୁର ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହେବା ପାଇଁ ବିବାଦ ଦେଖାଦେଇଥିଲା। ତେବେ ୯ ଜୁନ ୧୯୬୪ରେ ଲାଲ ବାହାଦୁର ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହେବା ପରେ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ତିନି ମୂର୍ତ୍ତି ଭବନକୁ ନିଜର ବାସଭବନ କରିବାକୁ ଚିନ୍ତା କରିଥିଲେ।
ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧି ଏବେବି ତିନିମୂର୍ତ୍ତି ଭବନରେ ରହୁଥିଲେ। ଏଭଳି ସ୍ଥିତିରେ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଏହାକୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବାସଭବନ କରିବାର ବିଚାରକୁ କିଛିଦିନ ପାଇଁ ସ୍ଥଗିତ ରଖିଥିଲେ। ସେତେବେଳକୁ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ମଧ୍ୟ ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲେ। ତାଙ୍କୁ ସୂଚନା ଓ ପ୍ରସାରଣ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ଦାୟିତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଶାସ୍ତ୍ରୀଜୀଙ୍କ ଦ୍ୱିଧାର ଏହା ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟତମ କାରଣ ଥିଲା।
ପୂର୍ବତନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନମୋହନ ସିଂହଙ୍କ ମିଡିଆ ପରାମର୍ଶଦାତା ଥିବା ସଞ୍ଜୟ ବାରୁ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ ‘ଫ୍ରମ୍ ଦ ପାୱାର୍’ରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ଇନ୍ଦିରାଙ୍କ କାରଣରୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଲାଲ ବାହାଦୁର ଶାସ୍ତ୍ରୀ ତିନମୂର୍ତ୍ତି ଭବନରେ ରହିବାପାଇଁ ସାହସ ଜୁଟାଇ ପାରିନଥିଲେ।
୧୯୬୪ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ୯ ତାରିଖରେ କେନ୍ଦ୍ର କ୍ୟାବିନେଟ୍ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲା ଯେ ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପୁଣି ଥରେ ଏହି କୋଠାରେ ରହିବା ଉଚିତ। ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଗୁହା ‘ଇଣ୍ଡିଆ ଆଫ୍ଟର ଗାନ୍ଧୀ’ରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ଯେତେବେଳେ ଇନ୍ଦିରାଙ୍କୁ ଖବର ମିଳିଲା ଯେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ତାଙ୍କୁ କୋଠା ଖାଲି କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇପାରେ, ସେତେବେଳେ ସେ ତାଙ୍କ ସମର୍ଥକଙ୍କ ସହ ମିଶି ଏହାକୁ ଜାତୀୟ ସ୍ମାରକୀ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ।
ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ମଧ୍ୟ ପିଏମ ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଚିଠି ଲେଖିଥିଲେ। ‘‘ସମ୍ମାନିତ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ, ଆପଣ ତିନିମୂର୍ତ୍ତି ଭବନକୁ ମୋ ପିତା ପଣ୍ଡିତ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ସ୍ମାରକୀ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି ନା ନିଜେ ସେଠାରେ ରହିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି ତାହା ଶୀଘ୍ର ସ୍ଥିର କଲେ ଭଲ ହେବ।’’
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଚାହିଁଲେ ମଧ୍ୟ ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ବିରୋଧରେ ଯାଇପାରିନଥିଲେ। ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୬୪ରେ କଂଗ୍ରେସ ନେହେରୁ ସ୍ମାରକୀ ପାଣ୍ଠି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲା। ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏବଂ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଯଥାକ୍ରମେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଓ ସମ୍ପାଦକଭାବେ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା। ସେହିପରି ପିଏମ ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ନିଜ ପାଇଁ ଦ୍ୱିତୀୟ ବାସଭବନ ବାଛିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା। ସେହି ବର୍ଷ ନେହେରୁ ସ୍ମାରକୀ ଓ ସଂଗ୍ରହାଳୟକୁ ତିନିମୂର୍ତ୍ତି ଭବନରେ ପରିଣତ କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ସରକାରଙ୍କ ସଂସ୍କୃତି ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ।
କେମ୍ବ୍ରିଜ୍ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଇତିହାସ ଅଧ୍ୟାପକ ଡେରେକ୍ ଏଲ୍ ଇଲିୟଟ୍ ୨୦୧୩ରେ ନେହେରୁ ମେମୋରିଆଲ ଲାଇବ୍ରେରୀରେ ତିନି ମାସ ବିତାଇଥିଲେ। ଏହାପରେ ସେ ତାଙ୍କ ସମୀକ୍ଷାରେ ଲେଖିଥିଲେ- ତିନିମୂର୍ତ୍ତି ହେଉଛି ଏପରି ଏକ ସ୍ଥାନ ଯେଉଁଠାରେ ଭାରତୀୟ ଇତିହାସ ଏବଂ ବୌଦ୍ଧିକ ବାତାବରଣ ଭରି ରହିଛି। ଦିଲ୍ଲୀର ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବୃହତ୍ ସଂଗ୍ରହରେ ଏହା ଅତୁଳନୀୟ।
୧୯୭୭ରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ କଂଗ୍ରେସ କ୍ଷମତାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇ ଜନତା ପାର୍ଟି ସରକାର ଗଠନ ହୋଇଥିଲା। ତେବେ ନେହେରୁ ମ୍ୟୁଜିୟମ୍ ପରିଚାଳନାରେ ଜନତା ପାର୍ଟି ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିନଥିଲା। ଅର୍ଥାତ୍ ସେତେବେଳେ ମଧ୍ୟ ଗାନ୍ଧୀ-ନେହେରୁ ପରିବାର ଏହାର ନେତା ଥିଲେ।
୧୯୯୧ରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରସିଂହ ରାଓଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳରେ ସୋନିଆ ଗାନ୍ଧୀ ନେହେରୁ ମେମୋରିଆଲ ଆଣ୍ଡ ମ୍ୟୁଜିୟମ ଅର୍ଥାତ୍ ଏନଏମଏମଏଲର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ହୋଇଥିଲେ। ଏକ ପ୍ରକାରେ ଗାନ୍ଧୀ-ନେହେରୁ ପରିବାର ଏହି କୋଠାର ଅଘୋଷିତ କବ୍ଜା ନେଇଥିଲେ।
ଏହି ସ୍ମାରକୀ ସୋନିଆ ଓ ମେନକା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ଯୁଦ୍ଧର କାରଣ ପାଲଟିଥିଲା
ଏସବୁ ଭିତରେ ସୋନିଆ ଗାନ୍ଧି ତାଙ୍କ ଦେବରାଣୀ ମେନକା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହ ଏନଏମଏମଏଲକୁ ଦଖଲ କରିବା ପାଇଁ ଲଢ଼େଇରେ ଡେଇଁ ପଡ଼ିଥିଲେ। ମେନକା ସେତେବେଳେ ବିଜେପିରେ ଯୋଗ ଦେଇ ରାଜନୀତିରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥିଲେ।
ମେନକା ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ ଯେ ସୋନିଆଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ତିନିମୂର୍ତ୍ତି ଭବନ ଉପରେ ତାଙ୍କର ଅଧିକ ଅଧିକାର ଅଛି, କାରଣ ସଞ୍ଜୟ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରକୃତ ରାଜନୈତିକ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ।
୧୯ରେ ବିଜେପି ସରକାର ଗଠନ ହେବାର କିଛି ସମୟ ପରେ ଏନଏମଏମଏଲକୁ ଦଖଲ କରିବା ର ଯୁଦ୍ଧ ତୀବ୍ର ହୋଇଥିଲା। ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୦୧ରେ ଅଟଳ ସରକାର ମେନକା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ସଂସ୍କୃତି ମନ୍ତ୍ରାଳୟର ସ୍ୱାଧୀନ ଦାୟିତ୍ୱ ଦେଇଥିଲେ। ବାସ୍ତବରେ, ସଂସ୍କୃତି ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଏନଏମଏମଏଲର ଯତ୍ନ ପାଇଁ ଦାୟୀ।
ନଭେମ୍ବରରେ ଏକ ବଡ଼ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି। ସୋନିଆ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଅଟଳ ବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ ଏନଏମଏମଏଲର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ଦାୟିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି। ସୋନିଆ କେବଳ ଜଣେ ଟ୍ରଷ୍ଟି ରହିଥିଲେ। ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ଏହାକୁ ସୋନିଆ ଓ ମେନକାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ଲଢ଼େଇ ଭାବେ ଦେଖୁଥିଲେ। ସେହିପରି ମେନକା ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୋନିଆଙ୍କ ଉପରେ ଆଧିପତ୍ୟ ବଜାୟ ରଖିଥିବା ଜଣାପଡ଼ିଥିଲା, କିନ୍ତୁ ନଭେମ୍ବର ୧୮ରେ ମେନକାଙ୍କୁ ସଂସ୍କୃତି ମନ୍ତ୍ରାଳୟ ଛାଡ଼ିବାକୁ କୁହାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ଆଉ ଏକ ମନ୍ତ୍ରାଳୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା।
ମେନକା ଗାନ୍ଧୀ ସଂସ୍କୃତି ମନ୍ତ୍ରାଳୟ ହଟାଇବା ନେଇ ଅସନ୍ତୋଷ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି। ସେମାନେ ସୋନିଆ ଓ ତାଙ୍କ ପ୍ରିୟ ଲୋକଙ୍କଠାରୁ ମୁକ୍ତ କରି ଏନଏମଏମଏଲକୁ ଏକ ସ୍ୱୟଂଶାସିତ ଅନୁଷ୍ଠାନରେ ପରିଣତ କରୁଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ସରକାରଙ୍କ କିଛି ଲୋକ ଏହାକୁ ପସନ୍ଦ କରିନଥିଲେ। ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ମତରେ ସେ ଅଟଳ ବିହାରୀ ଓ ସୋନିଆ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥିବା ବୁଝାମଣା ବିଷୟରେ କହିଥିଲେ।
ବାସ୍ତବରେ ସେତେବେଳେ ସଂସଦରେ ବିଲ୍ ପାରିତ କରିବା ପାଇଁ ବିଜେପି ସରକାରଙ୍କ ପାଖରେ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ସଂଖ୍ୟା ନ ଥିଲା। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବାଜପେୟୀ କଂଗ୍ରେସର ସମର୍ଥନ ବିନା ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହରେ ଆତଙ୍କବାଦ ସଂକ୍ରାନ୍ତ ପୋଟା ବିଲ୍ ପାରିତ କରିପାରିନଥାନ୍ତେ। ସେଥିପାଇଁ ସେ ସୋନିଆଙ୍କ ସହ ଚୁକ୍ତି କରିଥିଲେ।
ଯଦିଓ ମେନକାଙ୍କୁ ସଂସ୍କୃତି ମନ୍ତ୍ରାଳୟରୁ ହଟାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା, ତଥାପି ସୋନିଆ ଗାନ୍ଧୀ ପୁଣି ଥରେ ଏନଏମଏମଏଲର ଅଧ୍ୟକ୍ଷହୋଇ ପାରିନଥିଲେ। ତେବେ ସଂସ୍କୃତି ମନ୍ତ୍ରାଳୟରୁ ମେନକାଙ୍କ ଛୁଟିକୁ ସୋନିଆଙ୍କ ବିଜୟ ଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିଲା। ନେହେରୁ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଆଦର୍ଶ ହୋଇଥିବାରୁ ବାଜପେୟୀ ଏନଏମଏମଏଲ ସହ କୌଣସି ପ୍ରକାର ରଦ୍ଦ କରିନଥିଲେ।
୨୦୧୬ରେ ମୋଦି ଏହାର ନାମ ବଦଳାଇବା କଥା କହିଥିଲେ
୨୦୧୬ରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦି ଏହାର ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା କଥା କହିଥିଲେ
ଏଠାରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ ଏକ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ନିର୍ମାଣ କରାଯିବା ଦରକାର ବୋଲି ସେ କହିଛନ୍ତି। ଏହା ୬ ବର୍ଷରେ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ୨୧ ଏପ୍ରିଲ ୨୦୨୨ରେ ଉଦ୍ଘାଟିତ ହୋଇଥିଲା।
୨୦୧୬ରେ ଏନଏମଏମଏଲ ଘୋଷଣା ହେବା ପରଠାରୁ କଂଗ୍ରେସ ଏହାର ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବିରୋଧ କରିଆସୁଛି। କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଭାରତର ଇତିହାସକୁ ବଦଳାଇ ଦେଉଛନ୍ତି ବୋଲି ଦଳ ଅଭିଯୋଗ କରିଛି।
ଜୁନ୍ ୧୫ ରେ ଏନଏମଏମଏଲ ସୋସାଇଟିର ଏକ ବୈଠକରେ ଏହାର ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଥିଲା। ନେହେରୁ ମେମୋରିଆଲ ମ୍ୟୁଜିୟମ ଆଣ୍ଡ ଲାଇବ୍ରେରୀ (ଏନଏମଏମଏଲ)କୁ ଏବେ ‘ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ଓ ସମାଜ’ କୁହାଯିବ।
ପ୍ରତିରକ୍ଷା ମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜନାଥ ସିଂହଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଏହି ବୈଠକ ବସିଥିଲା। ସେ ଏହି ସୋସାଇଟିର ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ ଏବଂ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଅଛନ୍ତି। ଗୃହମନ୍ତ୍ରୀ ଅମିତ ଶାହା, ନିର୍ମଳା ସୀତାରମଣ, ଧର୍ମେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରଧାନ, ଅନୁରାଗ ଠାକୁରଙ୍କ ଭଳି କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ଏହାର ୨୯ ଜଣ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଛନ୍ତି।
ଏନଏମଏମଏଲ ବୈଠକରେ ରାଜନାଥ ସିଂହ ଏହାର ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ଅନୁମୋଦନ କରିଛନ୍ତି। ସେ କହିଥିଲେ ଯେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏଠାରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଅବଦାନକୁ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରାଯାଉଛି। ଏହା ସହ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳରେ ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥିବା ଆହ୍ୱାନକୁ ମଧ୍ୟ ଏଠାରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରାଯାଇଛି।
ରାଜନାଥ ସିଂହ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି। ଏହା ସହ ସମସ୍ତ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ସମାନଭାବେ ଦେଖାଇବା ଉପରେ ସେ ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କରିଛନ୍ତି। ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁକୁ ସୁନ୍ଦର କରିବାକୁ ହେଲେ ଏହାର ସମସ୍ତ ରଙ୍ଗ ସମାନ ଭାବରେ ଦେଖାଇବା ଜରୁରୀ। ଅର୍ଥାତ୍ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୧୪ ଜଣ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଏଥିରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯିବ।
ଏହାପରେ ଜୁନ୍ ୧୬ତାରିଖରେ କଂଗ୍ରେସ ପୁଣିଥରେ ବିଜେପି ଓ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମୋଦିଙ୍କୁ ଟାର୍ଗେଟ କରିଥିଲା। ବରିଷ୍ଠ କଂଗ୍ରେସ ନେତା ଜୟରାମ ରମେଶ ଟ୍ୱିଟରରେ ଲେଖିଛନ୍ତି- ସଂକୀର୍ଣ୍ଣତା ଏବଂ ପ୍ରତିଶୋଧ, ଆପଣଙ୍କ ନାମ ମୋଦି। ଦୀର୍ଘ ୫୯ ବର୍ଷ ଧରି ନେହେରୁ ମେମୋରିଆଲ ମ୍ୟୁଜିୟମ ଆଣ୍ଡ ଲାଇବ୍ରେରୀ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ବୌଦ୍ଧିକତାର ଏକ ଐତିହାସିକ ପରିଚୟ ପାଲଟିଛି। ଏହାକୁ ପୁସ୍ତକ ଓ ଅଭିଲେଖାଗାରର ଭଣ୍ଡାରଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ଏବେ ଏହାକୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ଓ ସୋସାଇଟି କୁହାଯିବ।
ନେହେରୁ ମେମୋରିଆଲ ମ୍ୟୁଜିୟମ ଆଣ୍ଡ ଲାଇବ୍ରେରୀର ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ ସୂର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକାଶ ମଙ୍ଗଳବାର ଟୁଇଟ୍ କରି କହିଛନ୍ତି, ଦିଲ୍ଲୀର ନେହେରୁ ମେମୋରିଆଲ ମ୍ୟୁଜିୟମ ଆଣ୍ଡ ଲାଇବ୍ରେରୀକୁ ସୋମବାରଠାରୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ଓ ପାଠାଗାର ନାମରେ ନାମିତ କରାଯାଇଛି।
ସୂର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକାଶଙ୍କ ଟୁଇଟ୍ ପରେ କଂଗ୍ରେସ ସାଧାରଣ ସମ୍ପାଦକ ଜୟରାମ ରମେଶ ନେହେରୁ ମ୍ୟୁଜିୟମର ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ସମାଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମୋଦୀଙ୍କ ମନରେ ଭୟ, ଜଟିଳତା ଏବଂ ଅସୁରକ୍ଷିତତାର ଏକ ବିରାଟ ଅଂଶ ରହିଛି। ବିଶେଷ କରି ଯେତେବେଳେ ନେହେରୁଙ୍କ କଥା ଆସେ, ଆମର ପ୍ରଥମ ଏବଂ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଧରି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ। ସେମାନଙ୍କର ଏକମାତ୍ର ଏଜେଣ୍ଡା ହେଉଛି ନେହେରୁ ଓ ନେହେରୁବାଦୀ ପରମ୍ପରାକୁ ଅସ୍ୱୀକାର କରିବା, ବିକୃତ କରିବା, ବଦନାମ କରିବା ଏବଂ ନଷ୍ଟ କରିବା।