ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ଦେଶର ସମ୍ବିଧାନରେ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ପଦ ବିଷୟରେ କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ଉଲ୍ଲେଖ ନାହିଁ। ଏହାସତ୍ତ୍ୱେ ବିଗତ କିଛିବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ପଦବୀର ଟ୍ରେଣ୍ଡ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି। ସାମ୍ପ୍ରତିକ ରାଜନୈତିକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଚାହିଦା ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି।
ଦେଶର ଇତିହାସରେ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେଶରେ ସର୍ବାଧିକ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
ନିକଟରେ ୪ଟି ରାଜ୍ୟରେ ନବଗଠିତ ସରକାରରେ ୭ ଜଣ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଅଛନ୍ତି। ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଦେଶର ୧୪ଟି ରାଜ୍ୟରେ ସମୁଦାୟ ୨୪ ଜଣ ଡେପୁଟି ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଅଛନ୍ତି। ଏହା ଭାରତର ରାଜନୈତିକ ଇତିହାସର ଯେକୌଣସି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ସର୍ବାଧିକ ସଂଖ୍ୟକ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ। ଯଦିଓ ଜଣେ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜ୍ୟ ସରକାରରେ କ୍ୟାବିନେଟ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ସମାନ ଅଟନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଏହି ପଦବୀର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ଜଣକ କେବଳ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ଅଛନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଏହି ପରୀକ୍ଷଣର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକତା ବା ଏହାର ରଣନୀତିର କାରଣ ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ। ସେମାନେ ବିଭିନ୍ନ ଦଳରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅଟନ୍ତି।
ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶରେ ସର୍ବାଧିକ ୫ ଜଣ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଅଛନ୍ତି
ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶରେ ସର୍ବାଧିକ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଅଛନ୍ତି। ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ, ଓବିସି, ଏସସି, ଏସଟି ଏବଂ କାପୁ ଭଳି ୫ଟି ପ୍ରମୁଖ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଜଣେ ଲେଖାଏଁ ଡେପୁଟି ସିଏମ। ଜଗନମୋହନ ରେଡ୍ଡୀ ସରକାର ରାଜ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟକୁ ଜଣେ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଜରିଆରେ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ ଦେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି, ଯେଉଁମାନଙ୍କର ଜନସଂଖ୍ୟା ଅଧିକ। ୨୦୨୨ରେ ଜଗନ ତାଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳରେ ଅଦଳବଦଳ କରି ଅମଜତ ବଶା ଶେଖ୍ ବେପାରୀଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅବଶିଷ୍ଟ ୪ ଜଣ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ଅନ୍ୟ କାହାକୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇଥିଲେ।
ଜାତିଗତ ସନ୍ତୁଳନ ବଜାୟ ରଖିବାର କୌଶଳ
ନିକଟରେ ହୋଇଥିବା ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନ ପରେ ବିଜେପି ଓ କଂଗ୍ରେସ ସମାନ ରଣନୀତି ଆପଣାଇଛନ୍ତି। ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ, ଛତିଶଗଡ଼ ଓ ରାଜସ୍ଥାନରେ ବିଜେପିର ୨ ଜଣ ଲେଖାଏଁ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଛନ୍ତି। ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶରେ ଜଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସମ୍ପ୍ରଦାୟରୁ ଓ ଅନ୍ୟଜଣଙ୍କୁ ଏସସି ସମ୍ପ୍ରଦାୟରୁ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କରାଯାଇଥିବାବେଳେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଓବିସି ସମ୍ପ୍ରଦାୟରୁ କରାଯାଇଛି। ସେହିପରି ରାଜସ୍ଥାନରେ ବିଜେପି ରାଜପୁତ ଓ ଦଳିତ ସମ୍ପ୍ରଦାୟରୁ ଜଣେ ଲେଖାଏଁ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କରିଛି। ଛତିଶଗଡ଼ରେ ବିଜେପି ଜଣେ ଆଦିବାସୀ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ଓବିସି ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଜଣେ ଲେଖାଏଁ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କରିଛି।
କଂଗ୍ରେସ ମଧ୍ୟ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଫର୍ମୁଲାକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଛି। ତେଲେଙ୍ଗାନାରେ ଦଳ ରେଡ୍ଡୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଜଣେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ଏସସି ସମ୍ପ୍ରଦାୟରୁ ଜଣେ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ନିଯୁକ୍ତ କରିଛି।
ୟୁପିରେ ବିଜେପି ସମାନ ଜାତିଗତ ସନ୍ତୁଳନ କରିଥିଲା, ଯେଉଁଠାରେ ଦଳର କ୍ରମାଗତ ଦ୍ୱିତୀୟ ଥର ପାଇଁ ଦୁଇଜଣ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଅଛନ୍ତି। ଜଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର, ଅନ୍ୟଜଣେ ଓବିସି ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ହୋଇଥିବାବେଳେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜପୁତ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର।
ଗୋଷ୍ଠୀକନ୍ଦଳ ଦୂର କରିବାକୁ ଫର୍ମୁଲା
ଚଳିତ ବର୍ଷ କର୍ଣ୍ଣାଟକରେ ବିଜୟ ପରେ କଂଗ୍ରେସ ହାଇକମାଣ୍ଡଙ୍କ ଆଗରେ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ ଥିଲା ଦୁଇ ବରିଷ୍ଠ ନେତା ସିଦ୍ଧରମୈୟା ଓ ଡିକେ ଶିବକୁମାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିବା। ଉଭୟ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ପଦ ପାଇଁ ଦାବି କରିଥିଲେ ଏବଂ ରାଜ୍ୟ ଭିତରେ ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପ୍ରକାର ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱିତା ଚାଲିଥିଲା। ନିର୍ବାଚନ ଫଳାଫଳର ଏକ ସପ୍ତାହ ପରେ କଂଗ୍ରେସ ହାଇକମାଣ୍ଡ ଉଭୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ଖୁସି ଓ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ରଖିବା ପାଇଁ ଏକ ଫର୍ମୁଲା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ। ଡିକେ ଶିବକୁମାରଙ୍କୁ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ସିଦ୍ଧରମୈୟାଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କରାଯାଇଛି। ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶରେ କଂଗ୍ରେସ ଗତବର୍ଷ ସମାନ ଫର୍ମୁଲା ଆପଣାଇ ଦୁଇ ବରିଷ୍ଠ ନେତା ସୁଖବିନ୍ଦର ସିଂହ ସୁଖୁ ଓ ମୁକେଶ ଅଗ୍ନିହୋତ୍ରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିଥିଲା। ସୁଖୁଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ଅଗ୍ନିହୋତ୍ରୀଙ୍କୁ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କରାଯାଇଛି।
ମେଣ୍ଟ ସରକାରରେ ମଧ୍ୟ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଫର୍ମୁଲା କାମ କରେ
ଏପରିକି ମେଣ୍ଟ ସରକାରରେ ମଧ୍ୟ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଫର୍ମୁଲା ଭଲ କାମ କରିଥାଏ। ଯେତେବେଳେ ଦୁଇଦଳ ହାତ ମିଳାଇ ସରକାର ଗଠନ କରିବେ, ସେତେବେଳେ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେବଳ ଜଣଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ପଦ ମିଳିବ। ତେଣୁ ଉଭୟ ଦଳ ସରକାରରେ ସମାନ ଅଂଶୀଦାର ବୋଲି ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଦଳରୁ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଏ। କିଛି ରାଜ୍ୟରେ ଏହି ଫର୍ମୁଲା ବହୁତ ଭଲଭାବେ କାମ କରୁଛି।
ଗତବର୍ଷ ଅଗଷ୍ଟମାସରେ ବିହାରରେ ନୀତୀଶ କୁମାରଙ୍କ ଜେଡିୟୁ ଓ ଆରଜେଡି ଏକାଠି ହେବା ପରେ ତେଜସ୍ୱୀ ଯାଦବଙ୍କୁ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଆସନ ସହ ସରକାରରେ ୪ଟି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ମନ୍ତ୍ରାଳୟ ମିଳିଥିଲା। ନୀତୀଶ କୁମାର ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ରହିଥିଲେ।
ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ବିଜେପି ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଫର୍ମୁଲା ଆପଣାଇଛି। ଶିବସେନାର ଏକନାଥ ସିନ୍ଦେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଅଛନ୍ତି। ବିଜେପି ଓ ଏନସିପିର ଅଜିତ ପାୱାର ଗୋଷ୍ଠୀର ଜଣେ ଲେଖାଏଁ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଅଛନ୍ତି। ପ୍ରଥମ ସରକାରରେ ସିନ୍ଦେ ଶିବସେନା ଓ ବିଜେପିର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ। ସେତେବେଳେ କେବଳ ଜଣେ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ, ବିଜେପିର ଦେବେନ୍ଦ୍ର ଫଡନାଭିସ ଏବଂ ସେ ଅନେକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଭାଗର ଦାୟିତ୍ୱ ତୁଲାଇଥିଲେ। ଏହାପରେ ଚଳିତ ବର୍ଷ ଜୁଲାଇରେ ଅଜିତ ପାୱାରଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱାଧୀନ ଏନସିପି ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟ ସରକାରରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲେ। ଏହାପରେ ଅଜିତ ପାୱାରଙ୍କ ରୂପରେ ଫଡନାଭିସଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ରାଜ୍ୟକୁ ଆଉ ଜଣେ ଉପମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମିଳିଥିଲା। ପାୱାରଙ୍କୁ ଫଡନାଭିସଙ୍କ ଭଳି କିଛି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ମିଳିଥିଲା।