ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ଗତ ୯ ବର୍ଷରେ ୨୪ କୋଟି ୮୨ ଲକ୍ଷ ଲୋକ ବହୁମୁଖୀ ଦାରିଦ୍ର୍ୟରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇଛନ୍ତି। ‘୨୦୦୫-୦୬ରୁ ଭାରତରେ ବହୁମୁଖୀ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ’ଶୀର୍ଷକ ନୀତି ଆୟୋଗର ଆଲୋଚନା ପତ୍ରରୁ ଏହା ଜଣାପଡ଼ିଛି । ୨୦୧୩-୧୪ରୁ ୨୦୨୨-୨୩ ମଧ୍ୟରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସମସ୍ତ ଦିଗକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଯୋଜନାକୁ ଏହି ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ସଫଳତାର ଶ୍ରେୟ ଦିଆଯାଇଛି। ନୀତି ଆୟୋଗର ସିଇଓ ବି.ଭି.ଆର ସୁବ୍ରମଣ୍ୟମଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଆଜି ନୀତି ଆୟୋଗର ସଦସ୍ୟ ପ୍ରଫେସର ରମେଶ ଚାନ୍ଦ ଏହି ଆଲୋଚନା ପତ୍ର ଉନ୍ମୋଚନ କରିଥିଲେ। ଅକ୍ସଫୋର୍ଡ ପଲିସି ଆଣ୍ଡ ହ୍ୟୁମାନ ଡେଭଲପମେଣ୍ଟ ଇନିସିଏଟିଭ୍ (ଓପିଏଚ୍ଆଇ) ଏବଂ ଜାତିସଂଘ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (ୟୁଏନଡିପି) ଏହି ଦସ୍ତାବିଜ ପାଇଁ ବୈଷୟିକ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି।
ବହୁମୁଖୀ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୂଚକାଙ୍କ (ଏମପିଆଇ) ହେଉଛି ଏକ ବିଶ୍ୱସ୍ତରୀୟ ସ୍ୱୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟାପକ ପଦକ୍ଷେପ ଯାହା ଆର୍ଥିକ ଦିଗ ବ୍ୟତୀତ ଏକାଧିକ ଦିଗରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟକୁ ବିବେଚନା କରିଥାଏ। ଏମପିଆଇର ବିଶ୍ୱସ୍ତରୀୟ ପଦ୍ଧତି ଦୃଢ଼ ଆଲକିର ଏବଂ ଫଷ୍ଟର (ଏଏଫ) ପଦ୍ଧତି ଉପରେ ଆଧାରିତ ଯାହା ତୀବ୍ର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଆକଳନ କରିବା ପାଇଁ ଡିଜାଇନ୍ କରାଯାଇଥିବା ସାର୍ବଜନୀନ ସ୍ୱୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ମେଟ୍ରିକ୍ ଆଧାରରେ ଲୋକଙ୍କୁ ଗରିବ ଭାବରେ ଚିହ୍ନଟ କରେ, ଯାହା ପାରମ୍ପରିକ ଆର୍ଥିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ପଦକ୍ଷେପଗୁଡିକର ପରିପୂରକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ପ୍ରଦାନ କରେ।
ଆଲୋଚନା ପତ୍ର ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତରେ ବହୁମୁଖୀ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ୨୦୧୩-୧୪ରେ ୨୯.୧୭% ଥିବାବେଳେ ୨୦୨୨-୨୩ରେ ଏହା ୧୧.୨୮% କୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି ଅର୍ଥାତ୍ ୧୭.୮୯ ପ୍ରତିଶତ ପଏଣ୍ଟ ହ୍ରାସ ପାଇଛି। ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶରେ ଗତ ୯ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ୫.୯୪ କୋଟି ଲୋକ ବହୁମୁଖୀ ଦାରିଦ୍ର୍ୟରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇଥିବା ବେଳେ ବିହାରରେ ୩.୭୭ କୋଟି, ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶରେ ୨.୩୦ କୋଟି ଏବଂ ରାଜସ୍ଥାନରେ ୧.୮୭ କୋଟି ଲୋକ ରହିଛନ୍ତି।
୨୦୦୫-୦୬ରୁ ୨୦୧୫-୧୬ (ବାର୍ଷିକ ୭.୬୯% ହ୍ରାସ ହାର) ତୁଳନାରେ ୨୦୧୫-୧୬ ରୁ ୨୦୧୯-୨୧ (ବାର୍ଷିକ ୧୦.୬୬% ହ୍ରାସ ହାର) ମଧ୍ୟରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ହିସାବ ଅନୁପାତ ହ୍ରାସର ଗତି ବହୁତ ଦ୍ରୁତ ଥିଲା ବୋଲି ଏହି ଗବେଷଣାପତ୍ରରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି। ସମଗ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ ଅବଧି ମଧ୍ୟରେ ଏମପିଆଇର ସମସ୍ତ ୧୨ ଟି ସୂଚକାଙ୍କରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଉନ୍ନତି ରେକର୍ଡ କରାଯାଇଛି। ସାମ୍ପ୍ରତିକ ପରିସ୍ଥିତି (ଅର୍ଥାତ୍ ୨୦୨୨-୨୩ ବର୍ଷ ପାଇଁ) ତୁଳନାରେ ୨୦୧୩-୧୪ ବର୍ଷରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସ୍ତର ଆକଳନ କରିବା ପାଇଁ, ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅବଧି ପାଇଁ ଡାଟା ସୀମିତତା କାରଣରୁ ଆନୁମାନିକ ଆକଳନ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି।
ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସମସ୍ତ ଦିଗକୁ ନେଇ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପଦକ୍ଷେପ ଯୋଗୁଁ ଗତ ୯ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ୨୪.୮୨ କୋଟି ଲୋକ ବହୁମୁଖୀ ଦାରିଦ୍ର୍ୟରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇଛନ୍ତି। ଫଳରେ ଭାରତ ୨୦୩୦ ପୂର୍ବରୁ ବହୁମୁଖୀ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ହ୍ରାସ କରିବାର ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ବିକାଶ ଲକ୍ଷ୍ୟ (ଏସଡିଜି) ହାସଲ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି। ସବୁଠାରୁ ଦୁର୍ବଳ ଓ ବଞ୍ଚିତ ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନକୁ ଉନ୍ନତ କରିବା ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କ ନିରନ୍ତର ସମର୍ପଣ ଓ ଦୃଢ଼ ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା ଏହି ସଫଳତାରେ ସହାୟକ ହୋଇଛି।
ସବୁ ଦିଗରୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ହ୍ରାସ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଭାରତ ସରକାର ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ଦିଗରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅଗ୍ରଗତି କରିଛନ୍ତି। ପୋଷଣ ଅଭିଯାନ ଏବଂ ରକ୍ତହୀନତା ମୁକ୍ତ ଭାରତ ଭଳି ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପଦକ୍ଷେପ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବାର ଉପଲବ୍ଧତାକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧି କରିଛି, ଯାହା ଫଳରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଯଥେଷ୍ଟ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ବିଶ୍ୱର ଅନ୍ୟତମ ବୃହତ୍ତମ ଖାଦ୍ୟ ନିରାପତ୍ତା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପରିଚାଳନା କରୁଥିବା ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ସୁରକ୍ଷା ଆଇନ ଅଧୀନରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଆଧାରିତ ସାର୍ବଜନୀନ ବଣ୍ଟନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ୮୧.୩୫ କୋଟି ହିତାଧିକାରୀଙ୍କୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି ଏବଂ ଗ୍ରାମୀଣ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଉଛି। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଗରିବ କଲ୍ୟାଣ ଅନ୍ନ ଯୋଜନା ଅଧୀନରେ ମାଗଣା ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ବଣ୍ଟନକୁ ଆଉ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ପାଇଁ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଭଳି ସାମ୍ପ୍ରତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତିବଦ୍ଧତାର ଉଦାହରଣ ଦେଇଛି। ମାତୃ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟାକୁ ଦୂର କରିବା, ଉଜ୍ଜ୍ୱଳା ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ସ୍ୱଚ୍ଛ ରୋଷେଇ ଇନ୍ଧନ ବଣ୍ଟନ, ସୌଭାଗ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ଉନ୍ନତ ବିଦ୍ୟୁତ ସଂଯୋଗ ଆଦି ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ଏଥିସହିତ ସ୍ୱଚ୍ଛ ଭାରତ ମିଶନ ଏବଂ ଜଳ ଜୀବନ ମିଶନ ପରି ପରିବର୍ତ୍ତନମୂଳକ ଅଭିଯାନ ସାମୂହିକ ଭାବରେ ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନଧାରଣ ଅବସ୍ଥା ଏବଂ ସାମଗ୍ରିକ କଲ୍ୟାଣକୁ ଉନ୍ନତ କରିଛି । ଏହାବ୍ୟତୀତ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜନଧନ ଯୋଜନା ଏବଂ ପିଏମ ଆବାସ ଯୋଜନା ଭଳି ପ୍ରମୁଖ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆର୍ଥିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତୀକରଣ ଏବଂ ଗରିବ ଲୋକଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷିତ ଆବାସ ଯୋଗାଇବାରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି ।
ଯଦିଓ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଦର୍ଶନ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ରହିଛି ତଥାପି ପାରମ୍ପରିକ ଭାବରେ ଅଧିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଥିବା କେତେକ ରାଜ୍ୟ ନିଜ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟରୁ ମୁକୁଳିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅଗ୍ରଗତି କରିଛନ୍ତି; ଯଦ୍ଦ୍ୱାରା ବହୁମୁଖୀ ଦାରିଦ୍ର୍ୟରେ ଆନ୍ତଃରାଜ୍ୟ ଅସମାନତା ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଏହା ସହିତ ମୌଳିକ ସେବା ପାଇବାରେ ଥିବା ମୂଳ ସମସ୍ୟା ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ସମାଧାନ ହେଉଛି । ଫଳରେ ଭାରତ ୨୦୪୭ ସୁଦ୍ଧା ଏକ ବିକଶିତ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପରିଣତ ହେବା ଦିଗରେ ସଠିକ୍ ମାର୍ଗରେ ରହିଛି ।
