ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ୱକଫ ବୋର୍ଡର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ବ୍ୟବସ୍ଥିତ କରିବା ସହିତ ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତିର ଦକ୍ଷ ସୁପାରିଚାଳନା ପାଇଁ ୱକଫ ସଂଶୋଧନ ବିଲ୍ ୨୦୨୪ ଏବଂ ମୁସଲମାନ ୱକଫ୍ (ପ୍ରତ୍ୟାହାର) ବିଲ୍ ୨୦୨୪ ଆଗତ କରିଛନ୍ତି। ଏହି ବିଲ୍ ୮ ଅଗଷ୍ଟ ୨୦୨୪ରେ ଲୋକସଭାରେ ଆଗତ କରାଯାଇଥିଲା। ପରେ ବିଲ୍ ଉପରେ ଅଧିକ ଆଲୋଚନା ପାଇଁ ଏହାକୁ ଯୁଗ୍ମ ସଂସଦୀୟ କମିଟିକୁ ପଠାଯାଇଥିଲା। ୱକଫ (ସଂଶୋଧନ) ବିଲ୍, ୨୦୨୪ର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ପରିଚାଳନା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମସ୍ୟା ଓ ଆହ୍ୱାନର ସମାଧାନ ପାଇଁ ୱକଫ ଅଧିନିୟମ, ୧୯୯୫ ରେ ସଂଶୋଧନ କରିବା। ଏହି ସଂଶୋଧନ ବିଲ୍ ଭାରତରେ ୱକଫ୍ ସମ୍ପତ୍ତିର ପ୍ରଶାସନ ଏବଂ ପରିଚାଳନାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାକୁ ଚାହୁଁଛି।
ବିଲର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି, ପୂର୍ବ ଆଇନର ତ୍ରୁଟିଗୁଡ଼ିକୁ ଦୂର କରିବା ଏବଂ ଆଇନର ସଂଜ୍ଞା ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ଭଳି ପରିବର୍ତ୍ତନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରି ୱକଫ ବୋର୍ଡଗୁଡ଼ିକର ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା। ୱକଫର ପରିଭାଷାରେ ସଂଶୋଧନ କରିବା। ପଞ୍ଜୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା। ୱକଫ ରେକର୍ଡ ପରିଚାଳନା କରିବାରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତିର ଭୂମିକା ବୃଦ୍ଧି କରିବା।
ଭାରତରେ ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତିର ପ୍ରଶାସନ ବର୍ତ୍ତମାନ ୱକଫ ଅଧିନିୟମ, ୧୯୯୫ ଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ, ଯାହା କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଆଇନରେ ପରିଣତ ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଛି। ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଶାସନିକ ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ୱକଫ ପରିଷଦ (ସିଡବ୍ଲ୍ୟୁସି) ସରକାର ଏବଂ ରାଜ୍ୟ ୱକଫ ବୋର୍ଡକୁ ନୀତି ଉପରେ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥାଏ କିନ୍ତୁ ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ସିଧାସଳଖ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ ନାହିଁ। ରାଜ୍ୟ ୱକଫ ବୋର୍ଡ (ଏସଡବ୍ଲ୍ୟୁବି) ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟରେ ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତିର ପରିଚାଳନା ଏବଂ ସୁରକ୍ଷା ଦେଇଥାଏ। ୱକଫ ଟ୍ରିବ୍ୟୁନାଲ-ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ନ୍ୟାୟିକ ସଂସ୍ଥା ଯାହା ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିବାଦ ପରିଚାଳନା କରେ। ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉନ୍ନତ ପରିଚାଳନା ଏବଂ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକର ଦ୍ରୁତ ସମାଧାନ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିଥାଏ। ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି, ଆଇନଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ୱକଫ ପ୍ରଶାସନକୁ ଅଧିକ ସ୍ୱଚ୍ଛ, ଦକ୍ଷ ଏବଂ ଉତ୍ତରଦାୟୀ କରିଛି।
ତେବେ ‘‘ଥରେ ୱକଫ, ସର୍ବଦା ୱକଫ’’ ନୀତି ବିବାଦ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି, ଯେପରିକି ବେଟ ଦ୍ୱାରକାର ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ ଉପରେ ଦାବି, ଯାହାକୁ ଅଦାଲତ ଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ବିଭ୍ରାନ୍ତିକର ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଇଛି। ୱକଫ ଆଇନ, ୧୯୯୫ ଏବଂ ଏହାର ୨୦୧୩ ସଂଶୋଧନ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ହୋଇନାହିଁ। କେତେକ ସମସ୍ୟା ମଧ୍ୟ ରହିଛି, ଯଥା : ୱକଫ ଜମିର ବେଆଇନ ଦଖଲ। ପରିଚାଳନଗତ ଅବ୍ୟବସ୍ଥା ଏବଂ ମାଲିକାନା ବିବାଦ । ସମ୍ପତ୍ତି ପଞ୍ଜୀକରଣ ଏବଂ ସର୍ବେକ୍ଷଣରେ ବିଳମ୍ବ ।ବହୁସଂଖ୍ୟାରେ ମାମଲା ଏବଂ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ନିକଟରେ ଅଭିଯୋଗ ଆଦି ସମସ୍ୟା ରହିଛି। ୱକଫ୍ ନ୍ୟାୟାଳୟର ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ଉଚ୍ଚ ଅଦାଲତରେ ଚାଲେଞ୍ଜ୍ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ। ଏହା ୱକଫ୍ ପରିଚାଳନାରେ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ହ୍ରାସ କରିଥାଏ। କେତେକ ରାଜ୍ୟ ୱକଫ ବୋର୍ଡ ସେମାନଙ୍କ କ୍ଷମତାର ଅପବ୍ୟବହାର କରିଛନ୍ତି, ଯାହା ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଉତ୍ତେଜନା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି। ୱକଫ ଆଇନ ଧାରା ୪୦ର ବ୍ୟାପକ ଅପବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ଘରୋଇ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତି ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି, ଯାହା ଆଇନଗତ ଲଢ଼େଇ ଏବଂ ଅଶାନ୍ତି ସୃଷ୍ଟି କରିଛି। ୩୦ଟି ରାଜ୍ୟ/କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରୁ ସୂଚନା ଅନୁଯାୟୀ, କେବଳ ୮ଟି ରାଜ୍ୟ ଦ୍ୱାରା ତଥ୍ୟ ଦିଆଯାଇଛି ଯେଉଁଠାରେ ଧାରା ୪୦ ଅନୁଯାୟୀ ୫୧୫ଟି ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ୱକଫ ଭାବେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି।
ୱକଫ ଅଧିନିୟମ କେବଳ ଗୋଟିଏ ଧର୍ମ ପାଇଁ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ ଆଇନ ନାହିଁ। ୱକଫ ଆଇନ ସାମ୍ବିଧାନିକ କି ନୁହେଁ ବୋଲି ପ୍ରଶ୍ନ କରି ଦିଲ୍ଲୀ ହାଇକୋର୍ଟରେ ଏକ ଜନସ୍ୱାର୍ଥ ମାମଲା (ପିଆଇଏଲ) ଦାଖଲ କରାଯାଇଛି। ଦିଲ୍ଲୀ ହାଇକୋର୍ଟ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କୁ ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଜବାବ ଦେବାକୁ କହିଛନ୍ତି।
ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ବ୍ୟାପାର ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶୀଦାରଙ୍କ ସହ ପରାମର୍ଶ କରିଥିଲା ଯେଉଁଥିରେ ସଚ୍ଚର କମିଟିର ରିପୋର୍ଟ, ଜନ ପ୍ରତିନିଧି, ଗଣମାଧ୍ୟମ ଏବଂ ସାଧାରଣ ଜନତାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଅପବ୍ୟବହାର, ୱକଫ ଆଇନର କ୍ଷମତାର ଅପବ୍ୟବହାର ଏବଂ ୱକଫ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ୱାରା ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅପବ୍ୟବହାର ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା ବ୍ୟକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା। ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ରାଜ୍ୟ ୱକଫ ବୋର୍ଡ ସହିତ ମଧ୍ୟ ପରାମର୍ଶ କରିଥିଲା। ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ୱକଫ ଆଇନ, ୧୯୯୫ର ବ୍ୟବସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକର ସମୀକ୍ଷା ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା ଏବଂ ଅଂଶୀଦାରମାନଙ୍କ ସହିତ ପରାମର୍ଶ କରିଥିଲା।
ପ୍ରଭାବିତ ଅଂଶୀଦାରମାନଙ୍କ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଆଇନରେ ଉପଯୁକ୍ତ ସଂଶୋଧନ କରିବା ପାଇଁ ସହମତି ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା। ଯଥା-ସିଡବ୍ଲ୍ୟୁସି (କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ୱକଫ ପରିଷଦ) ଏବଂ ଏସଡବ୍ଲ୍ୟୁବି (ରାଜ୍ୟ ୱକଫ ବୋର୍ଡ) ଗଠନର ଆଧାରକୁ ବ୍ୟାପକ କରିବା। ମୁତାୱାଲିସଙ୍କ ଭୂମିକା ଏବଂ ଦାୟିତ୍ୱ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା। ଟ୍ରିବ୍ୟୁନାଲଗୁଡ଼ିକର ପୁନର୍ଗଠନ। ପଞ୍ଜୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା। ଟାଇଟଲ୍ ଘୋଷଣା ଏବଂ ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତିର ସର୍ଭେ କରିବା । ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏବଂ ମୁତାୱାଲିସଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଆକାଉଣ୍ଟ ଦାଖଲ କରିବା। ବାର୍ଷିକ ଆକାଉଣ୍ଟ ଦାଖଲ କରିବାରେ ସଂସ୍କାର। ଉଚ୍ଛେଦ ସମ୍ପତ୍ତି/ସୀମା ଅଧିନିୟମ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସମୀକ୍ଷା କରିବା ଏବଂ ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତିର ବୈଜ୍ଞାନିକ ପରିଚାଳନା। ଆହୁରି, ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଅନ୍ୟ ଦେଶ ଯେପରିକି ସାଉଦି ଆରବ, ଇଜିପ୍ଟ, କୁଏତ, ଓମାନ, ପାକିସ୍ତାନ, ବାଂଲାଦେଶ ଓ ତୁର୍କୀରେ ୱକଫ ପରିଚାଳନା ଉପରେ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅଭ୍ୟାସକୁ ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଛି ଏବଂ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଛି ଯେ ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତି ସାଧାରଣତଃ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ଆଇନ ଏବଂ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ।
ୱକଫ୍ ଆଇନରେ ସଂଶୋଧନ ପୂର୍ବରୁ ସରକାର ଯୁଗ୍ମ ସଂସଦୀୟ କମିଟି ଗଠନ କରିଛନ୍ତି। ଏଥିରେ ସଦସ୍ୟ ଥିବା ୨୧ ଲୋକସଭା ଏବଂ ୧୦ ରାଜ୍ୟସଭା ସାଂସଦ ବିଲକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବା ସହିତ ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶୀଦାରଙ୍କ ସହ ୩୬ଟି ବୈଠକରେ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି । କମିଟିକୁ ମୋଟ୍ ୯୭ ଲକ୍ଷ ୨୭ ହଜାର ୭୭୨ଟି ସ୍ମାରକପତ୍ର ମିଳିଛି। କମିଟି ୨୪ଟି ରାଜ୍ୟ ୱକଫ୍ ବୋର୍ଡ ସହ ଆଲୋଚନା କରିଛି। ଯୁଗ୍ମ ସଂସଦୀୟ କମିଟି ଜାନୁଆରୀ ୩୧ ତାରିଖରେ ରିପୋର୍ଟ ଦାଖଲ କରିଥିବା ବେଳେ ୧୩ ଫେବୃଆରୀ ୨୦୨୫ରେ ଏହି ରିପୋର୍ଟ ସଂସଦର ଉଭୟ ସଦନରେ ଦାଖଲ କରାଯାଇଛି।
ଏହି ବିଲ୍, ୨୦୨୪ ଅଧୀନରେ ପ୍ରସ୍ତାବିତ ସଂଶୋଧନଗୁଡ଼ିକର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଉନ୍ନତ ଶାସନ, ସ୍ୱଚ୍ଛତା ଏବଂ ଉତ୍ତରଦାୟିତ୍ୱ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରି ଭାରତରେ ୱକଫ୍ ପ୍ରଶାସନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବା। ଏହା ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତିର ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଏକ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ, ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ପରିଚାଳିତ ଏବଂ ଆଇନଗତ ଭାବରେ ମଜବୁତ ଢାଞ୍ଚା ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛି, ଏବଂ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହିତାଧିକାରୀଙ୍କ ପାଇଁ ସାମାଜିକ-ଆର୍ଥିକ ବିକାଶକୁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରୁଛି। ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସର୍ଭେ, ଟ୍ରିବ୍ୟୁନାଲ ଏବଂ ୱକଫ ବୋର୍ଡରେ ପଡ଼ି ରହିଥିବା ମାମଲା, ଅନୁପଯୁକ୍ତ ଆକାଉଣ୍ଟ, ଅଡିଟିଂ ଏବଂ ମୁଟାୱାଲିଙ୍କ ତଦାରଖ ଏବଂ ସମସ୍ତ ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଠିକ୍ ଭାବରେ କରାଯିବା ଆଦି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିବା ଲାଗି ସଂଶୋଧନରେ ପ୍ରସ୍ତାବ ରହିଛି। କେନ୍ଦ୍ର ୱକଫ ପରିଷଦ ଓ ରାଜ୍ୟ ୱକଫ୍ ବୋର୍ଡର ସଶକ୍ତିକରଣ କରିବା ଏବଂ ରାଜ୍ୟ ୱକଫ୍ ବୋର୍ଡର ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ମଧ୍ୟ ଏହି ସଂଶୋଧନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ। ବିଲରେ ୱକଫରୁ ଟ୍ରଷ୍ଟଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା କରିବା, ପ୍ରଯୁକ୍ତିର ଉପଯୋଗ ଏବଂ ଗୋଟିଏ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପୋର୍ଟାଲ ତିଆରି କରିବା, ପାରିବାରିକ ଓବକଫରେ ମହିଳାଙ୍କ ଅଧିକାରକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା, ବିବାଦିତ ହୋଇନଥିବା ଏବଂ ସରକାରୀ ଜମି ଭାବେ ଚିହ୍ନଟ ହୋଇଥିବା କେବଳ ପଞ୍ଜିକୃତ ୱକଫ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ୱକଫକୁ ଅର୍ପଣ କରିବା, ୱକଫ ଟ୍ରିବ୍ୟୁନାଲକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିବା, କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ବୋର୍ଡରେ ଅଣମୁସଲିମ ପ୍ରତିନିଧିଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି, ବାର୍ଷିକ ଅଡିଟ୍ ସଂସ୍କାର, ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରୀ ସମ୍ପତ୍ତି ଦାବିର ସମାପ୍ତି ଭଳି ବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ ସଂଶୋଧିତ ନୂଆ ବିଲରେ ପ୍ରସ୍ତାବ ରହିଛି ।
ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୨୪ ସୁଦ୍ଧା ମିଳିଥିବା ତଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ ୫,୯୭୩ଟି ସରକାରୀ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ୱକଫ୍ ସମ୍ପତ୍ତି ଭାବେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିବା ୨୫ଟି ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ପ୍ରଦେଶର ବୋର୍ଡ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି । ଧାର୍ମିକ, ଦାତବ୍ୟ ଏବଂ ସାମାଜିକ କଲ୍ୟାଣ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାରେ ୱକଫ୍ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ, ବିଶେଷ କରି ଅବହେଳିତଙ୍କ ପାଇଁ। ତେବେ, ଏହାର ପ୍ରଭାବ ଅନେକ ସମୟରେ ପରିଚାଳନାଗତ ଅବ୍ୟବସ୍ଥା, ଜବରଦଖଲ ଏବଂ ସ୍ୱଚ୍ଛତାର ଅଭାବ କାରଣରୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି। ଏସବୁ ସମସ୍ୟା ଦୂର କରିବା ନୂଆ ବିଲର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ।
