ପୌରାଣିକ କଥା: ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପର୍ବ। ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ନାମ ସହିତ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ପାଳନ କରାଯାଏ। ଏହା କର୍ଣ୍ଣାଟକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି, ତାମିଲନାଡୁରେ ପୋଙ୍ଗଲ ଏବଂ କେରଳର ପୋଙ୍ଗଲ ଏବଂ ହରିୟାଣାର ମାଘି, ଗୁଜରାଟ ଏବଂ ରାଜସ୍ଥାନରେ ଉତ୍ତରାୟଣ, ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡର ଉତ୍ତରାୟଣି, ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ ଏବଂ ବିହାରରେ ଖିଚିଡି ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା।
ଶାସ୍ତ୍ରରେ, ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶୁଭ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଇଛି। ଅନ୍ୟ ପଟେ, ଜ୍ୟୋତିଷ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଗ୍ରହର ଗୋଟିଏ ରାଶିରୁ ଅନ୍ୟ ଗ୍ରହକୁ ପ୍ରବେଶ ଦ୍ୱାରା ‘ସଂକ୍ରାନ୍ତି’ର ଅର୍ଥ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଛି। ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉତ୍ତର ଦିଗକୁ ଗତି କରି ଧନୁ ରାଶି ଛାଡି ମକର ରାଶିରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି।
ସେଥିପାଇଁ ଏହାକୁ ଉତ୍ତରାୟଣ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଉତ୍ତରାୟଣ ଦିନଟି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶୁଭ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ଦାନ ଏବଂ ଉପାସନା ପାଇଁ ଏହି ଦିନଟି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶୁଭ ଅଟେ। ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ, ଏହି ଦିନ ଯିଏ ନିଜ ଜୀବନକୁ ବଳି ଦେଇଥାଏ ସେ ପରିତ୍ରାଣ ପାଇଥାଏ। ଏହି କାରଣ ଯୋଗୁଁ ଭୀଷ୍ମ ପିତାମହ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଉତ୍ତରାୟଣ ଦିନ ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିବାକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥିଲେ।
ମହାଭାରତ ଯୁଦ୍ଧରେ କୌରବଙ୍କ ତରଫରୁ ଯୁଦ୍ଧ କରୁଥିବାବେଳେ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ତୀର ଦ୍ୱାରା ଆହତ ହେବା ପରେ ଭୀଷ୍ମ ପିତାମହ ବୀରଗତି ପାଇଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଯେତେବେଳେ ସେ ତୀର ଦ୍ୱାରା ଆଘାତ ପାଇଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦକ୍ଷିଣାୟନରେ ଥିଲେ। ଶାସ୍ତ୍ର ଅନୁଯାୟୀ, ଯେଉଁମାନେ ଉତ୍ତରାୟଣରେ ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରନ୍ତି, ସେମାନେ ପରିତ୍ରାଣ ପାଆନ୍ତି ଏବଂ ଜୀବନ ଏବଂ ମୃତ୍ୟୁ ଚକ୍ରରୁ ମୁକ୍ତି ପାଆନ୍ତି। ଏହି କାରଣରୁ ଭୀଷ୍ମ ପିତାମହ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଉତ୍ତରାୟଣ ଦିନକୁ ନିଜ ଜୀବନ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିବା ପାଇଁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥିଲେ।
ପ୍ରକୃତରେ ଭୀଷ୍ମ ପିତାମହ ନିଜ ଇଚ୍ଛାଶକ୍ତିର ମୃତ୍ୟୁରେ ଆଶୀର୍ବାଦ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ, ସେ ଯେତେବେଳେ ଚାହିଁବେ ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିପାରିଥାନ୍ତେ। ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ବାଣରେ ଭୀଷ୍ମ ପିତାମହ ଆହତ ହୋଇଥିଲେ। ସେ ବାଣରେ ବିଦ୍ଧ ହେବା ପରେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥିଲେ। ଛଅ ମାସ ଧରି ସେ ବିଛଣାରେ ଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଜୀବନର ପ୍ରତ୍ୟେକ ନିଶ୍ୱାସ ତର୍ଜମା କରି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ଦକ୍ଷିଣାୟନରୁ ଉତ୍ତରାୟଣକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥିଲେ।
ଏହି ସମୟରେ, ପଞ୍ଚୁ ପାଣ୍ଡବଙ୍କୁ ଦେଖି ସେ ଜୀବନର ଶେଷ ଉପଦେଶ ମଧ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ବିଶ୍ଵର କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଏକ ବରଦାନ ମଧ୍ୟ ମାଗିଥିଲେ। ଏହା ପରେ, ଯେତେବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ରାଶିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲା (ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଧନୁ ରାଶିରୁ ମକର ରାଶିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ), ଭୀଷ୍ମ ପିତାମହ ଆକାଶକୁ ଚାହିଁ ନିଜ ଜୀବନକୁ ବଳିଦାନ ଦେଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଜୀବନ ଦେବଲୋକଙ୍କ ପଥ ନେଇଗଲା।
ଏହି କାରଣରୁ ମହାଭାରତର ଶେଷ ଅଧ୍ୟାୟର ଏହି ଧାରା, ଯେଉଁଥିରେ ଭୀଷ୍ମ ପିତାମହଙ୍କ ବଳିଦାନ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି, ତାହା ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ପରମ୍ପରାରେ ଶୁଭଙ୍କର ପ୍ରତୀକ ପାଲଟିଛି ଏବଂ ଏହି କାରଣରୁ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଅର୍ଥାତ୍ ଉତ୍ତରାୟଣ ଦିନକୁ ନବଚେତନ ପର୍ବ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ।
ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ସହିତ ଜଡିତ ପୌରାଣିକ ତଥ୍ୟ:
ମହାଭାରତ କାଳରେ ଭୀଷ୍ମ ପିତାମହ ତାଙ୍କ ଶରୀର ଛାଡିବାକୁ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନକୁ ବାଛିଥିଲେ।
ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ, ଗଙ୍ଗାଜୀ ଭାଗୀରଥଙ୍କୁ ଅନୁସରଣ କରି ସମୁଦ୍ରରେ କପିଲ ମୁନିଙ୍କ ଆଶ୍ରମ ହୋଇ ସାଗରରେ ମିଶିଥିଲେ ଏବଂ ମହାରାଜ ଭାଗୀରଥଙ୍କ ପୂର୍ବପୁରୁଷମାନେ ଏହି ଉପାୟରେ ପରିତ୍ରାଣ ପାଇଥିଲେ।
ପ୍ରତିବର୍ଷ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ଗଙ୍ଗାସାଗରରେ ଏକ ମେଳା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ।
ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟ ତାଙ୍କ ପୁଅ ଶନିଦେବଙ୍କ ଉପରେ ଥିବା ଅସନ୍ତୋଷକୁ ଭୁଲି ତାଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଇଥିଲେ।
ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ୱାସ ଅନୁଯାୟୀ, ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ ପବିତ୍ର ନଦୀରେ ଗାଧୋଇବା, ଦାନ କରିବା ଏବଂ ପୂଜା କରିବା ଦ୍ୱାରା ପୂଣ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ହଜାରେ ଗୁଣ ବଢିଥାଏ।
ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନଠାରୁ ମଳମାସ ମଧ୍ୟ ଶେଷ ହୁଏ ଏବଂ ଶୁଭ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ।
