ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଗୁରୁବାର ରାଜ୍ୟସଭାରେ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଓ ଅନ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର (ନିଯୁକ୍ତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ) ବିଲ ଆଗତ କରିଛନ୍ତି। ଏହି ବିଲକୁ ନେଇ ବିବାଦ ମଧ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି। ତିନି ଜଣିଆ କମିଟିକୁ ବିରୋଧ କରିଛନ୍ତି ବିରୋଧୀ। ଏହି ବିଲ ଅନୁଯାୟୀ, ଏବେ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଓ ଅନ୍ୟ କମିଶନରଙ୍କୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଗଠିତ ତିନି ଜଣିଆ କମିଟି ନିଯୁକ୍ତ କରିବେ। ଏହି କମିଟିରେ ଲୋକସଭାରେ ବିରୋଧୀ ଦଳ ନେତା ଏବଂ ଜଣେ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀ ସଦସ୍ୟ ରହିବେ। ନୂଆ ବିଲରେ ସିଜେଆଇଙ୍କୁ ସାମିଲ କରାଯାଇନାହିଁ। ଏହା ପୂର୍ବରୁ ୨୦୨୩ ମାର୍ଚ୍ଚରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ବର୍ତ୍ତମାନର ଚୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଖାରଜ କରିଦେଇଥିଲେ। ଏବେ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଓ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି ସିବିଆଇ ମୁଖ୍ୟଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି ଭଳି ହେବ ବୋଲି କୋର୍ଟ କହିଥିଲେ । ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ୫ ଜଣିଆ ଖଣ୍ଡପୀଠ ରାୟରେ କହିଥିଲେ ଯେ ଏବେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ, ଲୋକସଭାରେ ବିରୋଧୀ ଦଳ ନେତା ଏବଂ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତିଙ୍କ କମିଟିର ସୁପାରିସ କ୍ରମେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହି ନିଯୁକ୍ତି ଦେବେ। ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଓ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କୁ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ନିଯୁକ୍ତି ଦେଉଥିଲେ। ତେବେ ସଂସଦ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ନ କରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବର୍ତ୍ତମାନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଜାରି ରହିବ ବୋଲି ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଛନ୍ତି।
ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଓ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ନିଯୁକ୍ତିରେ କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀଙ୍କ ହସ୍ତକ୍ଷେପକୁ କମ କରିବା ପାଇଁ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ଦେଇଥିବା ରାୟରେ ପ୍ରୟାସ କରିଥିଲେ। ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ରାୟ ପୂର୍ବରୁ ସରକାରଙ୍କ ସୁପାରିସ କ୍ରମେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହି ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇଥିଲେ।
ଯଦି ସଂସଦର ତଳ ସଦନରେ ବିରୋଧୀ ଦଳ ନେତା ନ ଥିବେ, ତେବେ ଲୋକସଭାରେ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ବିରୋଧୀ ଦଳର ନେତାଙ୍କୁ ବିରୋଧୀ ଦଳ ନେତା ଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯିବ।
କ୍ୟାବିନେଟ୍ ସଚିବଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଗଠିତ ସର୍ଚ୍ଚ କମିଟିରେ ନିର୍ବାଚନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ମାମଲାରେ ଜ୍ଞାନ ଓ ଅଭିଜ୍ଞତା ଥିବା ସଚିବ ପାହ୍ୟାତଳେ ଏକ ସର୍ଚ୍ଚ କମିଟି ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ।
ଅନ୍ୟ ଦୁଇ ଜଣ ସଦସ୍ୟ ଯୋଗଦେବେ। ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ଚୟନ କମିଟି ବିଚାର ପାଇଁ ୫ ଜଣଙ୍କୁ ନେଇ ଏକ ପ୍ୟାନେଲ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବ। ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ନିଯୁକ୍ତିରେ ସିଜେଆଇଙ୍କର କୌଣସି ହସ୍ତକ୍ଷେପ ରହିବ ନାହିଁ।
ମୋଦି ସରକାରଙ୍କ ନୂଆ ବିଲକୁ ନେଇ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ହଙ୍ଗାମା
ଗୁରୁବାର ରାଜ୍ୟସଭାରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବା ବିଲ୍ ଅନୁଯାୟୀ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଓ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କ ଦରମା ଓ ଭତ୍ତା କ୍ୟାବିନେଟ୍ ସଚିବଙ୍କ ସହ ସମାନ ହେବ। ସିଇସି ଓ ଇସିଙ୍କ ସେବା ଓ ଆଚରଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିବା ବର୍ତ୍ତମାନର ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ସେମାନଙ୍କୁ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ବିଚାରପତିଙ୍କ ଦରମା ସହ ସମାନ ଦରମା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ।
ମାସିକ ଦରମା ମାତ୍ର ୨.୫୦ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କା, କିନ୍ତୁ ସିଇସି ଓ ଇସି ଏବେ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ସଚିବଙ୍କ ସମକକ୍ଷ, ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ବିଚାରପତିଙ୍କ ସହ ନୁହେଁ।
ସଂସଦରେ ଏହି ବିଲ ପାରିତ ହେବା ପରେ ସିଇସି ଓ ଇସି ପ୍ରାଥମିକତା କ୍ରମରେ ରାଷ୍ଟ୍ରମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କଠାରୁ ତଳେ ରହିବେ।
ଯେହେତୁ ସିଇସି ଏବଂ ଇସି ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ବିଚାରପତି ନୁହଁନ୍ତି, କ୍ୟାବିନେଟ୍ ସଚିବଙ୍କ ସମକକ୍ଷ ହେବେ, ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କୁ ଅମଲାତନ୍ତ୍ରଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଇପାରିବ। ନିର୍ବାଚନ ସମୟରେ ଏହା ଏକ ଜଟିଳ ପରିସ୍ଥିତି ହୋଇପାରେ।
ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଏବଂ ଅନ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର (ନିଯୁକ୍ତି ସର୍ତ୍ତାବଳୀ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ) ବିଲ- ୨୦୨୩ ରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ସିଇସି କିମ୍ବା ଇସି ହେବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଯୋଗ୍ୟତା ମଧ୍ୟ ଯୋଡ଼ାଯାଇଛି।
ବିଲ ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଏବଂ ଅନ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯିବ।
ସେ ସଚିବ ପାହ୍ୟାର ସମାନ ପଦବୀରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଛନ୍ତି କିମ୍ବା ସମ୍ଭାଳିଛନ୍ତି ଏବଂ ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା ଏବଂ ପରିଚାଳନାର ଅଭିଜ୍ଞତା ବିଷୟରେ ଜ୍ଞାନ ଥିବା ଜଣେ ସଚ୍ଚୋଟ ବ୍ୟକ୍ତି ହୋଇଥିବେ।
ଏହି ବିଲରେ ସ୍ପଷ୍ଟ କରାଯାଇଛି ଯେ ସିଇସି ଏବଂ ଇସି ଦାୟିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରିବା ତାରିଖଠାରୁ ୬ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କିମ୍ବା ୬୫ ବର୍ଷ ବୟସ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଯିଏ ପୂର୍ବରୁ ଥିବ, ୬ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ପଦରେ ରହିବେ।
ଯେଉଁଠି ଜଣେ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଭାବେ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଏ, ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ସମୁଦାୟ ୬ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ ହେବ ନାହିଁ। ପ୍ରଚଳିତ ଆଇନ ମଧ୍ୟ ସମାନ ଢଙ୍ଗରେ ରହିଛି।
ଏହି ବିଲ ଅନୁଯାୟୀ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଏବଂ ଅନ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ପୁନଃ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ ହେବେ ନାହିଁ।
ପ୍ରଚଳିତ ଆଇନରେ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ଯୋଗ୍ୟତା, ସର୍ଚ୍ଚ କମିଟି ଗଠନ ଏବଂ ସିଇସି ଓ ଇସିରେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ଚୟନ କମିଟିର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାହିଁ।
ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଓ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି କେବଳ ଚୟନ ସମିତିର ସମ୍ବିଧାନରେ କୌଣସି ପଦବୀ କିମ୍ବା ତ୍ରୁଟି କାରଣରୁ ଅବୈଧ ହେବ ନାହିଁ।
ସିଜେଆଇଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ କ୍ୟାବିନେଟ ମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ୟାନେଲରେ ସାମିଲ
ବିଲ ଅନୁଯାୟୀ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଓ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି କମିଟିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି । ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତିଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ଜଣେ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ସାମିଲ କରାଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି। ଏହାଦ୍ୱାରା ସରକାର ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ସଦସ୍ୟ ନିଯୁକ୍ତ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ ରହିବ।
ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ମିଳିବ
ଲୋକସଭାରେ ବିରୋଧୀ ଦଳ ନେତା ଏବଂ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ନେଇ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଏକ ତିନି ଜଣିଆ କମିଟି ଗଠନ କରାଯିବ ବୋଲି ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ରାୟ ଦେବାର କିଛି ମାସ ପରେ ଏହି ବିଲ ଆସିଛି। ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ନ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସିଇସି ଓ ଇସି ଚୟନ କରାଯିବ। ଏହି କମିଶନରମାନଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି ସଂସଦଦ୍ୱାରା ସ୍ଥିର କରାଯାଏ।
କାହିଁକି ବିଲକୁ ବିରୋଧ କରିବେ?
ଆଇନ ମନ୍ତ୍ରୀ ଅର୍ଜୁନ ରାମ ମେଘୱାଲ ଗୁରୁବାର ରାଜ୍ୟସଭାରେ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଏବଂ ଅନ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର (ନିଯୁକ୍ତି ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ) ବିଲ୍, ୨୦୨୩ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି।
କଂଗ୍ରେସ, ତୃଣମୂଳ, ଆପ୍ ଏବଂ ବାମପନ୍ଥୀ ଦଳସମେତ ବିରୋଧୀ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ହଙ୍ଗାମା ମଧ୍ୟରେ ଏହି ବିଲ ଆଗତ କରାଯାଇଥିଲା। ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଖଣ୍ଡପୀଠଙ୍କ ଆଦେଶକୁ ସରକାର ଦୁର୍ବଳ ଓ ଉଲ୍ଲଂଘନ କରୁଛନ୍ତି ବୋଲି ବିରୋଧୀ ଅଭିଯୋଗ କରିଛନ୍ତି। ତେବେ ଏହି ବିଲ ଆଣିବାର ଅଧିକାର ସରକାରଙ୍କର ରହିଛି ବୋଲି ବିଜେପି କହିଛି।
ବିଜେପି ର ଆଇଟି ସେଲ ମୁଖ୍ୟ ଅମିତ ମାଲବ୍ୟ କହିଛନ୍ତି, ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ରାୟ ପଢନ୍ତୁ। ବୈଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଭାବରୁ ସିଇସି ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ଏକ ଅସ୍ଥାୟୀ ପଦ୍ଧତି ପ୍ରସ୍ତାବ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଏଥିପାଇଁ ସରକାରଙ୍କୁ ବିଲ ଆଣିବାର ଅଧିକାର ରହିଛି।
ବରିଷ୍ଠ ଆଇନଜୀବୀ ପ୍ରଶାନ୍ତ ଭୂଷଣ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଯଦି ଏହି ବିଲ ସଂସଦରେ ପାରିତ ହୁଏ, ତେବେ ଏହା ଅସାମ୍ବିଧାନିକ ହେବ ଏବଂ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଏହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି।
ଦିଲ୍ଲୀ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ କେଜ୍ରିଓ୍ଵାଲ କହିଛନ୍ତି, ମୁଁ ପୂର୍ବରୁ କହିଥିଲି ଯେ ସରକାର ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ଯେକୌଣସି ଆଦେଶକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିବେ, ଯାହା ତାଙ୍କୁ ପସନ୍ଦ ନାହିଁ। ଏହା ଏକ ବିପଜ୍ଜନକ ପରିସ୍ଥିତି ଯାହା ନିର୍ବାଚନର ନିରପେକ୍ଷତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେ। କେଜ୍ରିୱାଲ ଅଭିଯୋଗ କରିଛନ୍ତି ଯେ ପ୍ରସ୍ତାବିତ ପ୍ୟାନେଲରେ ବିଜେପିର ଦୁଇ ଜଣ ଏବଂ କଂଗ୍ରେସର ଜଣେ ସଦସ୍ୟ ରହିବେ। ତେଣୁ ଯିଏ ନିର୍ବାଚନ କମିଟିକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହେବ ସେ ଶାସକ ଦଳ ପ୍ରତି ଅନୁଗତ ରହିବ।
କଂଗ୍ରେସ ସାଧାରଣ ସମ୍ପାଦକ (ସଂଗଠନ) କେସି ବେଣୁଗୋପାଳ ଏହାକୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ (ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀ)ଙ୍କ ହାତର କଣ୍ଢେଇ କରିବା ପାଇଁ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗକୁ ଏକ ଖୋଲା ପ୍ରୟାସ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି। ପକ୍ଷପାତି ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ନିଯୁକ୍ତ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ କାହିଁକି ଅନୁଭବ କରୁଛନ୍ତି? ଏହା ଏକ ଅସାମ୍ବିଧାନିକ, ମନମୁଖୀ ଏବଂ ଅନ୍ୟାୟ ବିଲ। ଆମେ ସବୁ ମଞ୍ଚରେ ଏହାକୁ ବିରୋଧ କରିବୁ।
୨୦୨୪ ନିର୍ବାଚନରେ ଦୁର୍ନୀତି କରିବା ଦିଗରେ ଏହା ଏକ ସ୍ପଷ୍ଟ ପଦକ୍ଷେପ ବୋଲି ତୃଣମୂଳ କଂଗ୍ରେସ ଅଭିଯୋଗ କରିଛି।
କଂଗ୍ରେସ ସାଂସଦ ତଥା ଲୋକସଭାରେ ଦଳୀୟ ସଚେତକ ମଣିକମ ଟାଗୋର ଅଭିଯୋଗ କରିଛନ୍ତି ଯେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀ ଏବଂ ଗୃହମନ୍ତ୍ରୀ ଅମିତ ଶାହ ଏହି ବିଲ ଆଣି ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି।
ସିପିଏମ୍ ନେତା ଜନ୍ ବ୍ରିଟାସ୍ କହିଛନ୍ତି, ଦେଶରେ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ନଷ୍ଟ କରିବାକୁ ଏହା ଏକ ପ୍ରୟାସ । ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ କହିଥିଲେ ଯେ ଇସି ନିଯୁକ୍ତି ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ହେବା ଉଚିତ ଯାହା ସ୍ୱାଧୀନ।
୨୦୨୪ରେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗରେ ନୂଆ ନିଯୁକ୍ତି
ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ (ଇସି)ରେ ନୂଆ ନିଯୁକ୍ତି ଆସନ୍ତା ବର୍ଷ ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ହେବ। ଫେବ୍ରୁଆରି ୧୪ ତାରିଖରେ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଅନୁପ ଚନ୍ଦ୍ର ପାଣ୍ଡେ ୬୫ ବର୍ଷ ବୟସ ପୂରଣ ହେବା ପରେ ଅବସର ନେବେ। ୨୦୨୪ ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନ ଘୋଷଣା ହେବାର କିଛି ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ତାଙ୍କ ଅବସର ନିଆଯିବ। ଗତ ଦୁଇ ଥର ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ମାର୍ଚ୍ଚରେ ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି।
ନିର୍ବାଚନ କମିଶନଙ୍କୁ ନେଇ ବିବାଦ
୨୦୨୧ରେ ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ଅମଲା ଏବଂ ଡେମୋକ୍ରାଟମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ଏକ ଚିଠି ଲେଖିଥିଲେ। ଏଥିରେ ସେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ କିପରି ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଆଜି ବିଶ୍ୱସନୀୟତାର ସଙ୍କଟ ସହ ସଂଘର୍ଷ କରୁଛି।
୨୦୧୪ ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନ ପରେ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟଶୈଳୀ ଉପରେ ବାରମ୍ବାର ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠିଛି। ଏପରିକି କରୋନାର ଦ୍ୱିତୀୟ ଲହର ସମୟରେ ମଧ୍ୟ କୋଭିଡ ପ୍ରୋଟୋକଲ୍ ନ ମାନି ଅଯଥାରେ ନିର୍ବାଚନୀ ରାଲି ହେଉଥିବାରୁ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନଙ୍କ ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠିଥିଲା।
ଏପ୍ରିଲ ୨୦୨୧ରେ ମାଡ୍ରାସ ହାଇକୋର୍ଟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ଜଷ୍ଟିସ ସଞ୍ଜୀବ ବାନାର୍ଜୀ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନଙ୍କ ଉପରେ କଡ଼ା ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ। ସେ କହିଥିଲେ, କରୋନାର ଦ୍ୱିତୀୟ ଲହର ପାଇଁ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ଦାୟୀ। ହତ୍ୟା ଅଭିଯୋଗରେ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନଙ୍କ ବିରୋଧରେ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉ ବୋଲି ହାଇକୋର୍ଟ କହିଛନ୍ତି। ମେ ୨୦୧୯ରେ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଅଶୋକ ଲାଭାସା ମଧ୍ୟ ବୈଠକରେ ଯୋଗ ଦେବା ବନ୍ଦ କରିଦେଇଥିଲେ।
କ’ଣ ରହିଛି ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର ଢାଞ୍ଚା?
ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ସର୍ବଦା ଏକ ବହୁସଦସ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ସଂସ୍ଥା ହୋଇନାହିଁ। ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ଯେତେବେଳେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଗଠନ ହୋଇଥିଲା, ସେତେବେଳେ ୧୯୮୯ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୧୫ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କେବଳ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଥିଲେ।
୧୬ ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୮୯ରୁ ୧ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୯୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏଥିରେ ଦୁଇ ଜଣ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ମଧ୍ୟ ଥିଲେ। ଏହିପରି ଭାବରେ ଏହା ତିନି ଜଣ ସଦସ୍ୟ ହୋଇଥିଲା।
ଜାନୁଆରୀ ୨, ୧୯୯୦ରୁ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୩୦, ୧୯୯୩ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ପୁଣି ଥରେ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଦାୟିତ୍ୱ ତୁଲାଇଥିଲେ। ଅକ୍ଟୋବର ୧, ୧୯୯୩ରେ ଏହି ଆଇନରେ ପୁନର୍ବାର ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇ ଦୁଇ ଜଣ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା। ସେବେଠାରୁ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗରେ ୩ ଜଣ ସଦସ୍ୟ ରହିଛନ୍ତି।
ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ନିଯୁକ୍ତିରେ ରାଜନୈତିକ ହସ୍ତକ୍ଷେପ
୧୯୮୯ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୧୬ ତାରିଖରେ ରାଜୀବ ଗାନ୍ଧୀ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିବାବେଳେ ଆଇନରେ ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ପଦସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଥିଲା। ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ଘୋଷଣାର କିଛି ସମୟ ପୂର୍ବରୁ ଏହି ସବୁ ଘଟିଥିଲା। ତେଣୁ ଏହାକୁ ସମାଲୋଚନା କରାଯିବା ସହ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନଙ୍କ ସ୍ୱାଧୀନତା ସହ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରିଥିବା ଅଭିଯୋଗ ହୋଇଥିଲା।
୧୯୯୦ ମସିହା ଜାନୁଆରି ୨ ତାରିଖରେ ଭିପି ସିଂହଙ୍କ ସରକାର ପୁଣି ଥରେ ନିୟମ ବଦଳାଇ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗଙ୍କୁ ଏକ ଜଣିଆ ସଂସ୍ଥାରେ ପରିଣତ କରିଥିଲେ।
୧୯୯୩ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ପହିଲାରେ ପିଭି ନରସିଂହ ରାଓଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱାଧୀନ କଂଗ୍ରେସ ସରକାର ପୁଣି ଥରେ ନିୟମରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣି ଏମଏସ ଗିଲ ଓ ଜିଭିଜି କୃଷ୍ଣମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କୁ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଭାବେ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥିଲେ।
ସେହିଭଳି ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଓ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର (ଚାକିରି ସର୍ତ୍ତାବଳୀ) ଆଇନ, ୧୯୯୧କୁ ଅଧ୍ୟାଦେଶ ମାଧ୍ୟମରେ ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇଛି। ଆଇନର ନାମ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହା ଜରିଆରେ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଓ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କୁ ସମାନ ମାନ୍ୟତା ଦିଆଯିବା ସହ ଅବସର ବୟସ ୬୫ ବର୍ଷ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା।
କଂଗ୍ରେସ ସରକାରଙ୍କ ଏହି ପଦକ୍ଷେପକୁ ତତ୍କାଳୀନ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଟିଏନ୍ ସେସନ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟରେ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରି ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଥିଲେ ଯେ ଏହା ନିର୍ବାଚନ କମିଶନଙ୍କ କ୍ଷମତା ହ୍ରାସ କରିବାର ପ୍ରୟାସ। କିନ୍ତୁ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ତାଙ୍କ ଆବେଦନକୁ ଖାରଜ କରିଦେଇଥିଲେ।