ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: କଲିକତା ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତି ଜଷ୍ଟିସ ଅଭିଜିତ ଗାଙ୍ଗୁଲି ତାଙ୍କ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଚାକିରିକୁ ବିଦାୟ ଦେଇଛନ୍ତି। ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ପରିସ୍ଥିତି ଏପରି ହୋଇଛି ଯେ ବିଚାରପତିମାନେ ସରକାରଙ୍କ ସହ ଜଡ଼ିତ ମାମଲାର ଶୁଣାଣି ପାଇଁ ସାହସ ଜୁଟାଇ ପାରୁନାହାନ୍ତି। ଜଷ୍ଟିସ ଗାଙ୍ଗୁଲି କହିଛନ୍ତି ଯେ ଟିଏମସି ନେତାମାନେ ଟିଭି ଚ୍ୟାନେଲରେ ଯାଇ ତାଙ୍କୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରୁଛନ୍ତି ଯେ ଯଦି ତାଙ୍କ ପାଖରେ ସାହସ ଅଛି, ତେବେ ଯଦି ସେ ନିର୍ବାଚନ ମଇଦାନକୁ ଆସନ୍ତୁ। ଜଷ୍ଟିସ ଗାଙ୍ଗୁଲି ଟିଏମସି ନେତାମାନଙ୍କ ଚାଲେଞ୍ଜକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ରାଜନୀତି ଆଡ଼କୁ ମୁହାଁଇଛନ୍ତି। ଜଷ୍ଟିସ ଗାଙ୍ଗୁଲିଙ୍କ ରାଜନୀତିରେ ଯୋଗ ଦେବା ନିଷ୍ପତ୍ତି ପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠିଛି ଏବଂ ଆଜିର ଯୁଗରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକାକୁ ମଧ୍ୟ ରାଜନୀତିକରଣ କରାଯାଇଛି କି? ତେବେ କୋଲକାତା ହାଇକୋର୍ଟ ବିଚାରପତି ଜଷ୍ଟିସ ଅଭିଜିତ ଗାଙ୍ଗୁଲି ରାଜନୀତିରେ ପ୍ରବେଶ କରିବା ପରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ବିଶ୍ୱସନୀୟତା ସନ୍ଦେହଜନକ ହେବ କି? ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ପ୍ରଶ୍ନ ହେଉଛି ଅଭିଜିତ ଗାଙ୍ଗୁଲି ରାଜନୀତିକୁ ଆସିଥିବା ପ୍ରଥମ ବିଚାରପତି କି?
ସ୍ୱର୍ଗତ ଅରୁଣ ଜେଟଲୀଙ୍କ ସେହି ସ୍ମରଣୀୟ ଭାଷଣ
୨୦୧୩ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୫ ତାରିଖରେ ରାଜ୍ୟସଭାର ତତ୍କାଳୀନ ବିରୋଧୀ ଦଳ ନେତା ଅରୁଣ ଜେଟଲୀ କହିଥିଲେ ଯେ ବିଚାରପତିମାନେ ଦେଇଥିବା ନିଷ୍ପତ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ଅବସର ପରେ ଚାକିରି ପାଇବାର ଇଚ୍ଛାଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହା ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ସ୍ୱାଧୀନତା ପ୍ରତି ବିପଦ। ସେ ରାଜ୍ୟସଭାରେ କହିଥିଲେ, ମୁଁ ଭାବୁଛି ଅବସର ପରେ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ଚାକିରି ଦେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆମେ ଏବେ ଟିକିଏ ଆଗକୁ ବଢ଼ିଛୁ। ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ଚାକିରି ଦେବା ପାଇଁ ସରକାର ଯଥାସମ୍ଭବ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି ଏବଂ ଯଦି ସରକାର ଏହା ନ କରନ୍ତି, ତେବେ ସେମାନେ ନିଜ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରନ୍ତି ବୋଲି ସେ କହିଥିଲେ। ତେଣୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସୂଚନା ଆୟୋଗ (ସିଆଇସି)ର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ବିଚାରପତି ହେବେ ବୋଲି ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ରାୟ ଦେଇଛନ୍ତି।
ନେହେରୁ ବିଚାରପତିଙ୍କ ସହ ମିଶିବା ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ
ରାଜ୍ୟସଭାରେ ଜେଟଲୀଙ୍କ ବୟାନରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଛି ଯେ ଅନ୍ତତଃ ଅବସର ପରେ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ପଦବୀ ଦେବାର ଦୀର୍ଘ ପରମ୍ପରା ରହିଛି। ରାଜନୀତିରେ ବିଚାରପତିଙ୍କ ପ୍ରବେଶ ବିଷୟରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ଅତୀତରେ ବିଚାରପତି ଥିବା ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ଏକ ଭଲ ତାଲିକା ରହିଛି। ଦେଶର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ସରକାର ସମୟର ଇତିହାସରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଓ ରାଜନୀତି ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନେହେରୁଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ୍ରମେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ବିଚାରପତି ଜଷ୍ଟିସ ଫଜଲ ଅଲ୍ଲୀ ୧୯୫୨ ମସିହା ମେ ୩୦ ତାରିଖରେ ବିଚାରପତି ପଦରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇ ମାତ୍ର ୮ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ୧୯୫୨ ମସିହା ଜୁନ୍ ୭ ତାରିଖରେ ଓଡ଼ିଶାର ରାଜ୍ୟପାଳ ହୋଇଥିଲେ।
ନେହେରୁ ସରକାର ପ୍ରଥମେ ବମ୍ବେ ହାଇକୋର୍ଟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ଏମସି ଚଗଲାଙ୍କୁ ଆମେରିକାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରଦୂତ, ପରେ ବ୍ରିଟେନ ହାଇକମିଶନର ଭାବେ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇଥିଲେ। ଏହାପରେ ତାଙ୍କୁ ନେହେରୁ ସରକାରରେ ପ୍ରଥମେ ଶିକ୍ଷାମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ପରେ ବୈଦେଶିକ ମନ୍ତ୍ରୀ କରିଥିଲେ। ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି କୋକା ସୁବ୍ବା ରାଓ ୧୯୬୭ରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ ବିରୋଧୀ ଦଳର ପ୍ରାର୍ଥୀ ହେବା ପାଇଁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ।
ସେ ୧୯୬୨ ଏପ୍ରିଲରୁ ୧୦ ବର୍ଷ ପାଇଁ କଂଗ୍ରେସର ରାଜ୍ୟସଭା ସାଂସଦ ଥିଲେ । ଡିସେମ୍ବର ୧୯୮୦ରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ସରକାର ତାଙ୍କୁ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ବିଚାରପତିଭାବେ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥିଲେ। ଅବସର ନେବାର ୬ ସପ୍ତାହ ବାକି ଥିବାବେଳେ ସେ ଇସ୍ତଫା ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ଆସାମ ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ କଂଗ୍ରେସ ପକ୍ଷରୁ ପ୍ରାର୍ଥୀ କରାଯାଇଥିଲା। ୧୩ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୮୩ରେ ବାହାରୁଲ ଇସଲାମ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ବିଚାରପତି ପଦରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଏହାର ପରଦିନ କଂଗ୍ରେସ ତାଙ୍କୁ ଆସାମର ବାରପେଟା ଲୋକସଭା ଆସନରୁ ପ୍ରାର୍ଥୀ ଘୋଷଣା କରିଥିଲା। ସୂଚନାଯୋଗ୍ୟ, ଅବସର ନେବାର ୪ ସପ୍ତାହ ପୂର୍ବରୁ ସେ ବିହାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମିଶ୍ରଙ୍କୁ ଠକେଇ ଓ ଅପରାଧିକ ଅସଦାଚରଣ ଅଭିଯୋଗରୁ ଦୋଷମୁକ୍ତ କରିଥିଲେ। ଜଷ୍ଟିସ ବାହାରୁଲ ଇସଲାମଙ୍କ ପୂର୍ବରୁ ଜଷ୍ଟିସ ଏସ ହେଗଡେ ମଧ୍ୟ ରାଜ୍ୟସଭା ସଦସ୍ୟ ଥିଲେ। ୧୯୫୭ ମସିହାରେ ସେ ରାଜ୍ୟସଭା ସଭ୍ୟପଦରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇ ମହୀଶୂର ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତି ହୋଇଥିଲେ। ଜଷ୍ଟିସ ମହମ୍ମଦ ହିଦାୟତୁଲ୍ଲା ୧୯୭୦ମସିହାରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ପଦରୁ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ପରେ ସେ ଦେଶର ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ।
ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ପୂର୍ବତନ ବିଚାରପତି ଜଷ୍ଟିସ୍ ଫାତିମା ବିବିଙ୍କ ମାମଲା ଆହୁରି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ। ହାଇକୋର୍ଟର ପ୍ରଥମ ମହିଳା ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତିଭାବେ ରେକର୍ଡ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିବା ଜଷ୍ଟିସ ଲିଲା ସେଠ୍ ଦେଶର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ହୋଇପାରିଥାନ୍ତେ, କିନ୍ତୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜୀବ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ତତ୍କାଳୀନ କଂଗ୍ରେସ ସରକାର ଜଷ୍ଟିସ ଫାତିମା ବିବିଙ୍କୁ ଅବସରର ୬ ମାସ ପରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟରେ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇଥିଲେ। ଜଷ୍ଟିସ ଫାତିମା ହାଇକୋର୍ଟ ବିଚାରପତି ପଦରୁ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଏହାପରେ ଜଷ୍ଟିସ ସେଠ୍ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଜଷ୍ଟିସ ଫାତିମାଙ୍କ ସମ୍ପର୍କୀୟ କଂଗ୍ରେସକୁ କହିଥିଲେ ଯେ ଯଦି ଜଷ୍ଟିସ ଫାତିମା ବିବି ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ବିଚାରପତି ହୁଅନ୍ତି, ତେବେ କେରଳର ମୁସଲମାନମାନେ କଂଗ୍ରେସକୁ ସମର୍ଥନ କରିବେ। ଜଷ୍ଟିସ ଫାତିମା ବିବି ୧୯୯୨ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ୨୯ ତାରିଖରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟରୁ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ପରବର୍ଷ ପିଭି ନରସିଂହ ରାଓ ସରକାର ତାଙ୍କୁ ୧୯୯୩ ନଭେମ୍ବର ୩ତାରିଖରେ ଜାତୀୟ ମାନବାଧିକାର ଆୟୋଗର ସଦସ୍ୟ କରିଥିଲେ। ୧୯୯୭ ମସିହା ଜାନୁଆରି ୨୪ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ଏହି ପଦରେ ରହିଥିଲେ ଏବଂ ପରଦିନ ତାଙ୍କୁ ତାମିଲନାଡୁର ରାଜ୍ୟପାଳ ଭାବେ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା। ସେତେବେଳେ କେନ୍ଦ୍ରରେ ଏଚଡି ଦେବେଗୌଡ଼ା ସରକାର ଥିଲା।
୧୯୯୩ ମସିହାରେ ମାନବାଧିକାର ଆୟୋଗ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା। କଂଗ୍ରେସ ସରକାର ଜଷ୍ଟିସ ରଙ୍ଗନାଥ ମିଶ୍ରଙ୍କୁ ଏହାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ କରିଥିଲେ। ଜଷ୍ଟିସ ମିଶ୍ର ୧୯୯୧ ନଭେମ୍ବରରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ପଦରୁ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ୧୯୯୮ମସିହାରେ ସେ ମାନବାଧିକାର ଆୟୋଗର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ପଦରୁ ଅବସର ନେବା ପରେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟସଭାକୁ ପଠାଇଥିଲା। ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ଜଷ୍ଟିସ ପି ସଥାଶିବମ୍ ଅବସର ନେବା ପରେ ମୋଦି ସରକାର ତାଙ୍କୁ ୨୦୧୪ରେ କେରଳର ରାଜ୍ୟପାଳ କରିଥିଲେ। ଏହାପରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ଜଷ୍ଟିସ ରଞ୍ଜନ ଗୋଗୋଇଙ୍କୁ ଅବସର ପରେ ରାଜ୍ୟସଭା ସଦସ୍ୟଭାବେ ନିଯୁକ୍ତି ମିଳିଥିଲା।
ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଓ କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ କିଛି କମ ନୁହେଁ
ରାଜନୀତି ଓ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ମିଶ୍ରଣର ଉଦାହରଣ ରହିଲେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଓ ସର୍ବୋଚ୍ଚ କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ଲାଗି ରହିଛି। ଗତ କିଛିବର୍ଷ ଧରି ‘ନ୍ୟାୟିକ ସକ୍ରିୟତା’ ଚର୍ଚ୍ଚାର ବିଷୟ ପାଲଟିଛି। ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଏହାର ପରିସର ଅତିକ୍ରମ କରି କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀର ସୀମାରେ ଅନୁପ୍ରବେଶ କରୁଥିବା ଅଭିଯୋଗ ହୋଇଛି। ଏହାକୁ ନେଇ ବର୍ତ୍ତମାନର ମୋଦି ସରକାର ଓ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ଦେଖାଦେଇଛି। ହାଇକୋର୍ଟ ଓ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ବିଚାରପତି ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ମୋଦି ସରକାର ଜାତୀୟ ନ୍ୟାୟିକ ନିଯୁକ୍ତି ଆୟୋଗ (ଏନଜେଏସି) ଗଠନ ପାଇଁ ଆଇନ ଆଣିଥିଲେ, ଯାହାକୁ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଖାରଜ କରିଦେଇଥିଲେ। ଏହାପରେ ସରକାର ଓ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତିକ୍ତତା ଚରମ ସୀମାରେ ପହଞ୍ଚିଛି।
ଏହାପରେ ରିଜିଜୁ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ଦ୍ୱାରସ୍ଥ ହୋଇଥିଲେ
ପୂର୍ବତନ କେନ୍ଦ୍ର ଆଇନ ମନ୍ତ୍ରୀ କିରଣ ରିଜିଜୁ ଏକ ସମୟରେ କହିଥିଲେ ଯେ ସମ୍ବିଧାନ ଅନୁଯାୟୀ ବିଚାରପତି ନିଯୁକ୍ତ କରିବା ସରକାରଙ୍କ କାମ, କିନ୍ତୁ ୧୯୯୮ରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଏହାର କଲେଜିୟମ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ପୃଥିବୀର କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ବିଚାରପତିମାନେ ଅନ୍ୟ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ। ବିଚାରପତିଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା, କିନ୍ତୁ ମୁଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିଛି ଯେ ଅଧାରୁ ଅଧିକ ବିଚାରପତି ଅନ୍ୟ ବିଚାରପତିନିଯୁକ୍ତି ବିଷୟରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଉଛନ୍ତି। ଏହାଦ୍ୱାରା ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରିବାର ସେମାନଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ। ପୂର୍ବତନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ସମୟରେ ୧୯୭୩ରେ ୩ ଜଣ ବରିଷ୍ଠ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ହଟାଇ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବିଚାରପତି (ଏଏନରାୟ)ଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି କରାଯାଇଥିଲା ବୋଲି ରିଜିଜୁ କହିଛନ୍ତି। ଏଭଳି କାର୍ଯ୍ୟରେ ମୋଦି ସରକାର ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରନ୍ତି ନାହିଁ।
ତେବେ ଜଷ୍ଟିସ ଗାଙ୍ଗୁଲିଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ବିଶ୍ୱସନୀୟତାକୁ କ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ କରିଛି କି?
ତେବେ ଉପରୋକ୍ତ ଉଦାହରଣରୁ ଯାହା କୁହାଯାଇପାରିବ ତାହା ହେଉଛି ବିଚାରପତି ଓ ରାଜନୀତିକୁ ଆଣିବା ଏବଂ ଏପରିକି ସେମାନଙ୍କୁ ରାଜନୀତିରୁ ନ୍ୟାୟପାଳିକାକୁ ପଠାଇବାର ଦୀର୍ଘ ପରମ୍ପରା ରହିଛି। ପୂର୍ବତନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ଜଷ୍ଟିସ ଫଜଲ ଅଲ୍ଲୀଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟପାଳଭାବେ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇଥିଲେ। ତେଣୁ ବିଚାରପତି ପଦରୁ ଜଷ୍ଟିସ ଗାଙ୍ଗୁଲି ଇସ୍ତଫା ଦେଇ ରାଜନୀତିକୁ ଯିବା ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ବିଶ୍ୱସନୀୟତାକୁ ନେଇ ଆପଣ ନିଜେ ଏହାର ଉତ୍ତର ପାଇପାରିବେ। ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟର କଥା ହେଉଛି, ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଚାରପତି ପଦରେ ଥାଆନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ଅଦାଲତରେ ନେତାଙ୍କୁ ସାମ୍ନାରେ ଠିଆ କରିବାର କ୍ଷମତା ଥାଏ, କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତିକୁ ଯାଇ ସେ ନିଜେ ସେହି ନେତାଙ୍କ ଅଧୀନସ୍ଥ ହୋଇଯାଆନ୍ତି। ଯଦି କେହି ନିଜ ମାନ୍ୟତା ହ୍ରାସକୁ ସ୍ୱୀକାର କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଅନ୍ତି, ତେବେ ପ୍ରତିବଦଳରେ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ତାଙ୍କୁ ବହୁତ କିଛି ମିଳିବ। ବିକଶିତ ଦେଶ ତୁଳନାରେ ଭାରତରେ ବିଚାରପତିଙ୍କ ଦରମା, ଭତ୍ତା ଓ ସୁବିଧା ବହୁତ କମ। ଏହି କାରଣରୁ ବିଚାରପତିମାନେ ପଦରେ ରହିବାମାତ୍ରେ ଅବସର ନେବା ପରେ ଭବିଷ୍ୟତକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖିବା ଆରମ୍ଭ କରିଦିଅନ୍ତି। କିଛି ଲୋକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ସହ ମିଶିଥାନ୍ତି ଏବଂ ଯେଉଁମାନେ କିଛି କରିବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି ନାହିଁ କିମ୍ବା ନ ଚାହିଁଲେ ମଧ୍ୟ ସଫଳ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନଙ୍କୁ ଇଣ୍ଡଷ୍ଟ୍ରିରେ ବଡ଼ ପଦବୀ ମିଳିଥାଏ । କର୍ପୋରେଟ୍ ଦୁନିଆରେ ପୂର୍ବତନ ବିଚାରପତିଙ୍କ ଏକ ବଡ଼ ଚାହିଦା ରହିଛି ଏବଂ ସେମାନେ ବଡ଼ ଦରମାରେ କମ୍ପାନିଗୁଡ଼ିକୁ ସେବା ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି।
